maandag 29 augustus 2011

Goede voornemens: Who's in control?

Rond Nieuwjaar, in de lente en na de zomervakantie maken velen goede voornemens. Waarom ze bijna altijd de mist ingaan heeft iets te maken met de manier waarop onze hersenen zijn geprogrammeerd. Who's in control?

Goede voornemens en uitstelgedrag
Niet toevallig verschijnt in september de Nederlandse vertaling van The Procrastination equation : how to stop putting things off and start getting stuff done onder de titel Uitstelgedrag van Piers Steel. Een Amerikaans professor die (naar men zegt) deskundige is op het gebied van motivatie en uitstelgedrag (= procrastination).

In dat boek ontvouwt hij de laatste inzichten op dit gebied. Een mengeling van gezond verstand én modern inzicht in hoe het menselijk brein werkt. Centraal staat daarin dat een mens zo geprogrammeerd is om zo veel mogelijk op de automatische piloot te doen. Die automatische piloot zou je het onbewuste kunnen noemen. Die neemt het gros van ons gedrag (handelen, denken en doen) voor haar rekening. Voor het bewustzijn (dat we allemaal denken te hebben) blijft er (gelukkig) weinig over. Dat komt (ook) goed uit want uit talloos veel onderzoek is gebleken dat ons bewustzijn relatief erg weinig tegelijkertijd voor haar rekening kan nemen. Multitasken is bijvoorbeeld een fabeltje. Sterker: hoe meer door de automatische piloot kan worden afgehandeld des te beter (vanuit het bewustzijn gezien).

Rituelen, automatisch gedragHet gros van ons dagelijks gedrag gaat vanzelf. Zonder dat we er al te veel over hoeven na te denken gaat een 'normale' dag zoals hij al jaren gaat. We staan bijvoorbeeld 's ochtends op. De wekker loopt om tien voor vijf af. Je springt uit bed. En af en toe merk je dat je net wakker was (geworden) voordat de wekker afliep. Typisch. Je gaat vlug naar de badkamer. Licht aan en je doet wat je normaal doet. Gaat naar beneden. Maakt de gangdeur in de hal niet open. Want je weet dat rond dat tijdstip de krant nog niet in de bus kan liggen. Gaat naar de keuken, haalt wat etenswaar uit de koelkast, smeert enkele boterhammen. Eet er enkele, een glas melk. Oh ja, je had al meteen de radio aangezet voor het nieuws van vijf uur. Ergert je aan de onbenulligheid van sommige programma's. Poetst je tanden. Pakt je spullen in. Licht uit. Naar de garage. Sluit de deur van de schuur en fietst weg. Naar je werk. Je hebt ook nog opgemerkt - toen je naar buiten stapte - dat het zacht weer is en hoe goed de wind deze ochtend staat of amper aanwezig is.

Zo'n ritueel zal iedereen herkennen. Het punt is nu dat je op zo'n gemiddelde ochtend ook iets volstrekt anders had kunnen doen. Je bent toch de baas over jezelf! Je zou om tien voor vijf ook een glas bier kunnen open trekken. Om de mooie dag die voor je ligt ietwat feestelijk te openen. Een pas gekochte cd opzetten, en dat vierde (mooie) nummer keihard afdraaien. In plaats van boterhammen te smeren had je uit de voorraadkast een blikje vis kunnen pakken, met een rest van een krop sla en een flesje met heerlijke dillesaus. Voor de lunch, later. En je pakt niet de fiets, maar neemt dit keer de step van je zoon en droomt u maar verder. Dat we dit zelden tot nooit doen is omdat we, zoals de volksmond dat terecht opmerkt, gewoontedieren zijn. Dat klopt, maar feitelijk betekent dit gewoontegedrag dat ons onbewuste bepaalt wat we op zo'n ochtend doen. Of de rest van de dag en avond. Het gros van de tijd doen we wat we ook op andere dagen doen. Dat kost ons brein namelijk veel minder moeite. Om te overleven. Het kost heel erg veel moeite om de hele dag continue na te denken wat we NU weer (anders) zouden moeten gaan doen.

GewoontesGoed en slecht gedrag wordt veroorzaakt door gewoontes. Die we onszelf hebben aangeleerd. Gedrag dat als het ware ingeprent is in ons onbewuste. Een vraag die de hersen- en gedragsonderzoekers nog niet hebben beantwoord is waarom we allemaal net iets ander gedrag als een ander vertonen. Of anders gezegd, waarom mijn onbewuste me andere dingen laat doen als mijn vrouw, zoon of collega?
Maar deze notie - dat we gewoontedieren zijn en geleefd worden door ons onbewuste - is de sleutel om te begrijpen waarom goede voornemens meestal de mist ingaan. Het kost moeite om een bepaald regime, een bepaald levensritme te doorbreken met iets anders. Iets nieuws. 's Ochtends bent u al jaren gewend om in uw auto te stappen en naar het werk (3 kilometer verderop) te rijden. Uw bewustzijn (en onbewuste) zeurt regelmatig dat de fiets een goed alternatief is. Goed voor de buik, de portemonnee en nog zo wat argumenten. Maar toch stapt u morgenvroeg weer in die auto. En de fiets met elektrische hulpmotor - gekocht om eindelijk eens te gaan fietsen - blijft gewoon in het schuurtje staan.

UitstelgedragHet boek van Piers Steel staat bomvol van dit soort gedrag. Hij verklaart waarom we handelen zoals we handelen. En hij reikt - gelukkig - tips aan om gedrag te veranderen. Zoals de titel al aangeeft komt van uitstel afstel. De crux is dus om te beginnen met hetgeen je jezelf hebt voorgenomen. Maar dat kan alleen als je het kunt opnemen in je onbewuste gedrag. In je dagelijks, wekelijks ritme. Dat kost moeite. Iemand die al twintig jaar in die auto springt voor een afstandje van niks (toch!) moet er moeite voor doen om de fiets te pakken. Op dat moment is het onbewuste de baas. En legt je bewustzijn het af. Een teleurstellende conclusie, maar het is niet anders. Je zult iets moeten bedenken om die vicieuze cirkel te doorbreken. Een tip zou kunnen zijn om je autosleutels de avond van tevoren te verstoppen. Ergens op een rare plek neerleggen. De wekker eerder te zetten en een beloning bij je lege boterhamzakje te leggen. Met niet té veel calorieën erin. En begin na de eerste fietstocht met een boekje waarin je noteert: woensdag 24 augustus 2011 -> 6 km gefietst. En blijf dat boekje bijhouden. Spreek met je baas af dat je af en toe later zult komen, als je vanwege een incidentele regenbui later van huis gaat. Maak een deal met een andere (te dikke) collega die ook 'wel' wil gaan fietsen. Enzovoorts.

VerslavingHet omgekeerde van een (goede) gewoonte is natuurlijk een verslaving. Het doet er niet toe waaraan. Gedrag dat iets dwangmatigs heeft. Dat je niet kunt nalaten. Gedrag dat veel beslag op jezelf legt. Of je portemonnee. Of je omgeving. Waar jezelf en anderen last van hebben. Een verslaving komt ook uit dat onbewuste voort. Maar er zit geen rem meer op. Je bewustzijn heeft er niets meer over te zeggen. Het moge inmiddels duidelijk zijn dat van zo'n soort gedrag af komen nog veel moeilijker is.

Beter is om te voorkomen dat een verslaving ontstaat. Ouders zouden daar heel alert op moeten zijn. Zich afvragen of bepaald gedrag van hun kinderen wel zo goed voor hen is. Binnen no time is het normaal dat een kind elke dag enkele uren tv kijkt of een spelletje speelt op een spelcomputer, doorlopend iets doet met een mobieltje enzovoorts. Een verslaving die ten koste gaat van zinvollere zaken, zoals lezen, spelen, met andere kinderen iets doen of helpen in het huis.

Enkele citaten
In NRC Next van 16 augustus 2011 wordt al ingegaan op de publicatie van de Nederlandse vertaling.

Dat komt voor een groot deel - het is inmiddels overbekend - doordat mensen zich zonder veel nadenken door het leven bewegen. We volgen het grootste deel van de tijd onze gewoontes en laten ons verder vaak bewust beïnvloeden door wat er in de directe omgeving gebeurt. Maar ook als mensen wel nadenken - echt goed doen ze dat meestal niet. Eén van de dingen die we nooit leren: we denken consequent ten onrechte dat we het in de toekomst rustiger zullen hebben dan nu. Dus je droom volgen, die ene grote stap zetten - ach, dat kan altijd nog, daar kan ik beter mee beginnen als ik er echt de tijd voor heb, denken mensen dan. En dat is dan dus nooit.Maak er niet gewoon een goed voornemen van, maar wat psychologen een 'implementatie-intentie' noemen: een 'als dit aan de hand is, dan doe ik 'dat'. Als ik thuiskom, ga ik hardlopen. Thuiskomen, hardlopen. Vrijwel gedachteloos uit te voeren - je hoeft het alleen nog maar te doen. Maak van je droom een project, daar komt het op neer. Neem je droom heel serieus. Realiseer één droom tegelijk, want iets nieuws beginnen kost mentale energie.

Goede voornemens en de bibliotheekWe hoeven niet uit te leggen dat lezen in het rijtje goede voornemens past. Lezen is goed voor u. Los van wat u leest. Lezen is altijd beter als niet lezen. Het probleem is echter de tijd ervoor te vinden. Tijd die u alleen kunt vinden door andere zaken minder te (gaan) doen. Om andere gewoontes - gedrag dat uw onbewuste u al jaren laat doen - op te geven of af te zwakken. Lid worden van de bibliotheek is een stap. Maar niet genoeg. Op de een of andere manier moet u in uw dagelijks ritme een plek vinden om met dat boekje in een hoekje te kruipen.

Een implementatie-intentie zou kunnen zijn om ná eten en afwas een kookwekker aan te zetten en iedereen in het huishouden gaat lezen. Alle afleidende apparaten worden uit- en afgezet en gedurende drie kwartier wordt er gelezen. Elke dag. Houdt het twee maanden vol en bezie of het aanslaat en in uw onbewuste systeem terecht is gekomen. Beklijfd? Bezie dan wie de baas is. Who's in control?
Klik hier voor een artikel uit Intermediair : Waarom je eerst nog even dit wilt doen

Klik hier voor een ander artikel over vrijheid in onze age of distraction




Geen opmerkingen:

Een reactie posten