zaterdag 28 april 2012

Raad eens wie de baas is?

Dit is mijn laatste hoofdstuk.

Zo begint het laatste hoofdstuk in het boek Helden uit noodzaak : hoe onze generatie dankzij de ecologische en economische crisis de wereld gaat redden van Paul Gilding. De vertaling van The great disruption.

Dat laatste hoofdstuk heet Raad eens wie de baas is? Een titel die opvalt als je bezig bent met de vraag Who's in control? Toen op zaterdag 21 april 2012 in het Financieel Dagblad Paul Gilding in een interview aan het woord werd gelaten had hij het niet concreet over dit hoofdstuk, laat staan dat hij deze uitspraak deed. Maar onderhuids zit het wél in dat interview. Klik hier voor een ander artikel (met citaten uit dat interview)

Paul Gilding
Is een Australiër die gedurende de tijd dat hij de (internationale) directeur van Greenpeace was in Nederland woonde. Dat is alweer vele jaren geleden. Inmiddels adviseert hij multinationals over o.a. duurzaamheid en manifesteert hij zich meer en meer als spreker en schrijver. Helden uit noodzaak is een gitzwart boek. Al in september 2011 zei hij daarover in De Volkskrant:


We leven nu al 40 tot 50 procent boven de capaciteit van de aarde. Dat weten we uit de footprint-berekeningen, waarbij wordt uitgerekend hoeveel ruimte je nodig hebt om de wereldconsumptie duurzaam in stand te houden. Dus hebben we nu al een heel groot probleem. In 2050 hebben we 30 procent meer mensen; dan hebben we een heel, heel groot probleem. Bovendien willen we allemaal economische groei. () En dan wil een groot deel van de aardbewoners nog hun achterstand en hun armoede wegwerken.

Als je dat allemaal bij elkaar optelt en iedereen heeft in 2050 een fijne Europese levensstandaard, dan gebruiken we tien, vijftien keer de capaciteit van de aarde. Dat gaat echt niet lukken. Het punt is niet dat er een klimaatprobleem is; dat is maar een symptoom. We zeggen al tijden dat de productie niet duurzaam is, maar we zijn even vergeten wat dat betekent, niet duurzaam. Het kan niet. Of je het leuk vindt of niet: het einde van het winkelen is nabij.'

Anne Frank

Op een dag zat ik in een Amsterdams café te peinzen over de geschiedenis van het land: van kunst en conflict, van handel en globalisering, van ontdekkingsreizigers op zoek naar welvaart, allemaal met een bepaalde mate van tolerantie en menselijkheid. Aan de overzijde van de gracht stond het Anne Frank Huis, tegenwoordig een museum ter ere van een meisje van wie het dagboek een klassieker werd van de wereldliteratuur, waarin zij beschreef hoe haar familie zich verborg voor de Nazi's in een bezette stad.

Terwijl ik daar zat vroeg ik mij af wat ik gedacht zou hebben als ik in 1938 in Amsterdam had gewoond. Stel je voor dat ik toen in ditzelfde café had gezeten, terwijl een vriend me had verteld wat er volgens hem te gebeuren stond. 


Die vriend zou dan de rampspoed aankondigen: WW II, de Jodenvervolging, Shoah, 60 miljoen doden enzovoorts. Waarschijnlijk zou Paul Gilding hem niet geloofd hebben.

Terug naar de tegenwoordige tijd. Het is best wel lastig om verhalen te horen over dreigingen die ons boven het hoofd hangen en te weten hoe je hierop moet reageren. Het is lastig onderscheid te maken tussen angst en realiteit, tussen waarschijnlijkheid en mogelijkheid, en de waarheid op te maken uit tegenstrijdige argumenten. Hoewel we voortdurend klagen over onze politieke en economische leiders, gaan we er meestal vanuit dat ze weten wat ze doen en wat er werkelijk speelt. We gaan er vanuit dat ze stevig ingrijpen als dat nodig is.
F. Scott Fitzgerald
In het volgende citaat duidt hij op de grote discussie wie in onszelf de baas is: ratio of gevoel, Systeem 1 of Systeem 2 (Daniel Kahneman), verstand of onbewuste. Bewust nadenken of vooral afgaan op je gevoelens.

Het is gewoon verdraaid lastig. De paradox in onze hoofden - dat de situatie uitermate bedreigend en urgent is terwijl we positief en vol hoop moeten handelen - is een gigantische test voor de samenwerking tussen ons verstand en onze ziel. De grote Amerikaanse schrijver F. Scott Fitzgerald kon deze uitdaging goed verwoorden: 'De test van eersteklas intelligentie is het vermogen tegelijkertijd twee tegenstrijdige ideeën in gedachten te houden en nog steeds goed te kunnen blijven functioneren.'
Contact met CEO's
Na zijn Greenpeace-jaren werd hij adviseur van grote bedrijven. Leerde die toplui van dichtbij kennen  Heeft vijftien jaar meegelopen. Hij kenschetst ze hieronder en trekt een verrassende conclusie:

Het was relatief eenvoudig om hen te overtuigen van het gevaar dat ons allen bedreigt. Het zijn namelijk over het algemeen, op een aantal uitzonderlijke en zeldzame uitzonderingen na, respectabele en zeer intelligente mensen. Ze staan open voor logica en wetenschap, ze hebben kinderen, zijn begaan met de toekomst en willen doen wat goed is. Hen ervan overtuigen dat er serieus gevaar dreigt was dus geen probleem. Het probleem was dat zij de touwtjes niet in handen hadden.
Hebben de touwtjes niet in handen - Who's in control?

Ons systeem, de mondiale economie, is een gecompliceerde verzameling van onderling verbonden onderdelen. Elk daarvan wordt afzonderlijk beheerd, maar is tegelijkertijd onderdeel van een systeem. En hoewel een aantal uitermate intelligente mensen proberen het te sturen kan niemand, en zal ooit iemand, de koers bepalen.
 Er zijn plekken op aarde die lijken op de dubieuze rokerige kamers waar machtige mannen en vrouwen elkaar ontmoeten, maar zij zijn niet de baas. Ik ben niet naïef als het gaat om hun macht, invloed en eigenbelang - ik heb hen ze zien gebruiken, ten goede en ten kwade. Maar zij gaan dit probleem niet oplossen.
Who's in control? - Wij
We hebben een systeemprobleem, dus hebben we een systeemoplossing nodig. Hoe pakken we dat aan?
De enige kracht op aarde die sterk genoeg is om dit probleem nu nog op te lossen zijn wij.
Vaart maken
Bovenal moeten we vaart maken. Wij allen zijn de baas, we leven in de ultieme mondiale democratie en stemmen iedere minuut van iedere dag. We weten allemaal wat er moet gebeuren. Koop minder, leef meer. Houd kippen, en voedt kinderen zo op, dat ze leren denken. Bouw meer aan de gemeenschap en maak onze levens sterker verbonden. Zorg ervoor dat goede bedrijven groeien en slechte bedrijven failliet gaan. Kies goede politici, stem de slechte weg. Ontplooi technologieën die werken en maak een einde aan technologiën die dat niet doen.

Het allerbelangrijkste
Het allerbelangrijkste is dat we ophouden te wachten tot iemand anders het voor ons oplost. Er is niemand anders. Wij zijn het systeem; wij moeten veranderen. Bedrijven zullen zich aanpassen als investeerders en klanten verandering eisen. Politici zullen veranderingen doorvoeren als wij hen daartoe dwingen.

Jan Kees de Jager
Week 17 van 2012 haalt wellicht de geschiedenisboeken. Van Nederland. Op de dag dat het Financieel Dagblad een interview met Paul Gilding plaatste viel impliciet het Kabinet Rutte. Geert Wilders van de PVV wilde geen verantwoordelijkheid nemen voor een pakket bezuinigingsmaatregelen.

Deze manoeuvre kwam voor velen onverwacht, maar paste wel in een al jaren lange trend dat politici (regering én oppositie) terugdeinzen als het er op aankomt om maatregelen te nemen die hout snijden. Het is een voorbeeld van velen uit - om het met een jaarthema te parafraseren - de ontnuchteringsjaren.


Zwitserleven-leventje
Ontnuchteringsjaren
Dit was het thema van een reeks lezingen in het seizoen 2006-2007. Georganiseerd door de Openbare Bibliotheek van Oss. Ze werden toen als volgt omschreven:

Een kleine groep Nederlanders zit er al een aantal jaren in! De rest zal de komende jaren tot de ontdekking komen dat ze er ook in terecht zijn geraakt. Het heeft te maken met het ontnuchterende gevoel én wetenschap dat zeer veel dingen in onze samenleving niet zo goed zijn geregeld als tot voor kort werd gedacht.



Twijfels of de economie tot in lengte van dagen zal blijven groeien. Onze kinderen het nog beter zullen krijgen. Dat we niet bang hoeven te zijn voor China en India. Of we geen vraagtekens moeten (gaan) zetten bij al die hoog opgeleiden met weinig bagage. De zekerheid dat we nog niet weten welke kant het met het milieu uit gaat. Het twijfelachtig is of we nog gelukkiger zullen worden. De groeiende twijfel of de meesten van ons ooit een Zwitserleven-leventje zullen kunnen gaan leven. Het idee dat de moslims vanzelf zullen integreren. Of een samenleving het zich kan permitteren als de gemiddelde burger in zijn vrije tijd per dag gemiddeld  3,5 uur achter de tv hangt. Of we recht hebben op 2 tot 3 vakanties per jaar. Kinderen zich alleen op school dienen in te spannen en opvoeding vooral niet de verantwoordelijkheid is van de ouders. Discussies die meer en meer worden gevoerd over zaken als marktwerking, managers, solidariteit, het Angelsaksische model versus het Rijnlandse model. Enzovoorts, en zo verder.
In deze ontnuchteringsjaren gaat het over verschijnselen als globalisering, de multiculturele samenleving, de vergrijzing, de staat van het onderwijs en het gevoel dat er iets moet gebeuren. Wellicht de roep om een grote leider. Regelmatig wordt ook verzucht dat begrippen als vakmanschap, saamhorigheid en solidariteit onder druk staan.

Een trendbreuk? Tijd voor een nieuwe lente?
Maar zie. Een wonder gebeurde in week 17 van 2012. Op woensdag 25 en donderdag 26 april lukte het vijf partijen onder leiding van Jan Kees de Jager een compromis te sluiten. Het is niet dé oplossing voor de majeure problemen die Paul Gilding beschrijft, maar het geeft de burger hoop dat het kan. Politici die als het nodig is van hun stokpaarden afdalen en bereid zijn een compromis te bereiken. Wellicht handelen ze nog te veel op basis van incidenten en blijven ze om de grote problemen heenlopen, maar ze nemen wel beslissingen.

Groen rechts
Minister president Marc Rutte bepleitte in een - zoals dat heet - vorig leven Groen rechts. Daarmee bedoelde hij aan het eind van de jaren nul dat zijn partij in zou moeten zetten op duurzaamheid, energiebesparing, investeren in milieumaatregelen enzovoorts. Met de achterliggende gedachte dat dit soort 'hobbies' veel omzet en winst opleveren. Paul Gilding zal dit ongetwijfeld beamen. Het is echter de vraag of het genoeg is om de trendbreuk ('paradigmaverandering') te realiseren. Misschien is in week 17 feitelijk dat Groen Rechtse beleid gestart. Beleid waar nog decennialang mee doorgegaan kan worden.

TED-talk- De aarde is vol
In februari 2012 werd onderstaand TED-filmpje geplaatst. Op vrijdag 27 april was het al 556.765 keer bekeken.

Meer lezen?
Een vergelijkbaar boek is Welvaart zonder groei van : economie voor een eindige planeet van Tim Jackson (2010)

dinsdag 24 april 2012

Het nieuwe jaarthema

Het seizoen loopt op z'n einde
Who's in control? was het jaarthema van BasisBibliotheek Maasland. In het seizoen 2011-2012. Terwijl zo'n thema loopt wordt al nagedacht over het volgende jaarthema. Zo ook dit seizoen. Ergens in januari 2012 kwam kort na het optreden van hoogleraar sociale psychologie Roos Vonk het nieuwe onderwerp als het ware bovendrijven. Echte waarde(n).

In dit artikel een poging het nieuwe onderwerp te omschrijven. Door te formuleren welke elementen zich in dit verband in de afgelopen maanden op de voorgrond drongen. Gebeurtenissen in de samenleving, teksten van deze en gene, een liedje, een film, een gesprek met iemand enzovoorts.

Het hangt ergens
Een jaarthema komt nooit zomaar uit de lucht vallen. Het hangt ergens. Rijp om geplukt te worden. Een jaarthema ontstaat ook niet door er op een bepaald moment voor te gaan zitten. Brainstormen. Of zoiets. Nee, bijna altijd dient een onderwerp zich langzaam aan. Moet rijpen. Van verschillende kanten bekeken worden. In het begin heb je niet het idee dat je 'hét' jaarthema al hebt. Integendeel. Dat besef ontstaat geleidelijk aan.

Het moment waarop je denkt dat je het jaarthema wél te pakken hebt laat zich echter wel traceren. Dat was dit jaar ergens in januari. In de tijd dat een stuk geschreven moest worden over de lezing van Roos Vonk. Een lezing die leidde tot de vraag hoe het was afgelopen met het voornemen van aankomende Amerikaanse MBA-ers die zich in het midden van de financiële crisis voornamen om een eed af te leggen. Een eed waarin ze zweren om niet in de valkuil te vallen van hun voorgangers. Directeuren die te veel voor het korte termijn (eigen)belang gingen en minder voor andere partijen en zaken (denk aan het milieu, werknemers, het nageslacht).



Een filmpje

Na wat googlen kwam een filmpje op Youtube in beeld. Daarin wordt een poging gedaan de MBA-eed nieuwe stijl te verbeelden. Een filmpje van drie minuten met daarin het telkens terugkerende beeld van staande mannen van de Engelse kunstenaar Antony Gormley. Mannen die overduidelijk ergens voor staan. "Kom maar op" stralen ze uit. Aan het eind van dat filmpje komt de cruciale zin create real value naar voren. MBA-ers hebben als belangrijkste opdracht (naast hun eed waarin ze zweren integer bezig te zullen zijn) om bij te dragen aan het laten ontstaan van waarde. In het woord value zit ook waarden opgesloten. Echte waarde laten ontstaan door bepaalde waarden na te streven. Na te leven. Het is een dienende opstelling, houding. Het ego van de nieuwe CEO (of zijn eigen portemonnee!) staat niet voorop, maar wel zijn Umwelt (medewerkers, klanten, het verre nageslacht).


Roos Vonk
Dat beeld, die zin sloot perfect aan op het verhaal van Roos Vonk. Op die zondag in Oss. Toen ze met het verhaal kwam van de vuurtoren en de mens in zijn bootje op een woelige zee. Even daarvoor had ze verteld dat het gros van ons handelen onbewust gebeurd. Ons onbewuste heeft vaak de overhand. Zorgt ervoor dat we door de dag heen niet verongelukken, gedrag vertonen dat van ons verwacht wordt enzovoorts. Maar heel af en toe nemen we bewust beslissingen. Dat doen we op basis van feiten, informatie, argumenten. Waarover we bewust nadenken. Waarna een beslissing wordt genomen. Die kan (nog) fout uitpakken, maar het zijn wel beslissingen waar we als mens bewust voor gaan.

Haar vuurtoren
Roos Vonk ziet de mens als iemand in een bootje op zee. En soms spookt het daar. Hoge golven, storm, woelig water. Op zo'n moment - bepleit Roos Vonk - moet de mens zijn verstand er bij houden. Niet uit angst of op basis van gevoelens ageren, maar bij voorkeur bewust nadenken. Een leidraad zou op zo'n moment een vuurtoren aan de wal kunnen zijn. Die doorlopend haar stralen uitzendt. Stralen waarop je als mens in je bootje kunt afgaan. Die stralen staan in haar verhaal en visie voor waarden die je als mens wilt naleven. Elk mens probeert bewust en vaak onbewust te leven naar bepaalde waarden. Ieder van ons maakt andere keuzes, legt andere klemtonen maar we laten ons allen door waarden sturen. Waarden waarop je voor jezelf afgerekend wenst te worden. Leef je niet naar je eigen waarden dan voel je je daar (af en toe) schuldig over. Vergelijk het maar - ietwat onhandig geformuleerd - met het moment dat je jezelf met een gebakschoteltje in de hand realiseert dat je af wilde vallen.

They think we're driving, but I know we're drifting
Niet alleen sprak Roos Vonk in januari iets uit wat met het nieuwe jaarthema te maken heeft. Maar diende zich ook de cd Hello cruel world aan waarop een liedje staat met daarin een antwoord op de vraag of een mens in control kan zijn. Uit talloos veel onderzoek is inmiddels duidelijk geworden dat de mens meestal niet in control is. Niet over zijn of haar eigen doen en handelen. Maar vaak ook niet als het gaat over ontwikkelingen buiten hem of haar om. In het liedje Idlewild van Gretchen Peters zitten de regels They think we're driving. Wij denken dat we zelf aan het stuur zitten. Dat we sturen. Dat we zelf bepalen wat we (gaan) doen. but I think we're drifting. Maar ik denk dat wij met z'n allen maar wat aanklooien, (met de golven) meedrijven. Meegesleurd worden door onze gevoelens, omstandigheden, anderen. Dat we juist als mens niet in control zijn. En waarom niet? Dat zit niet in deze twee zinnen opgesloten maar maakt ze wel duidelijk in de rest van het liedje over een jong meisje dat in de Verenigde Staten op de dag dat JFK wordt vermoordt zich realiseert dat het huwelijk van haar ouders gedoemd is om te mislukken en dat ook politici maar wat doen. Zich niet realiseren dat ook zij een speelbal van het lot zijn. Cd: Hello cruel world

Echte waarde?
De vraag die het nieuwe jaarthema - Echte waarde(n) - oproept is natuurlijk: wat is échte waarde? Het antwoord is eenvoudig én moeilijk. Eenvoudig is dat dat er geen eenduidig antwoord is. Niemand kan formuleren wat waarde heeft en wat minder. Maar aan de andere kant weet ook iedereen dat er verschil zit tussen A en B. Een voorbeeld om het duidelijk te maken. Op zondagmorgen spreekt Wim Brands in zijn programma Boeken op Nederland 1 met twee schrijvers. En geeft hen alle ruimte om in een gesprek te komen tot de kern van hun werk. Aan de andere kant bevraagt van Rutger Castricum van PowNed in zijn tv-programma PowNews regelmatig op onbeschofte manier min of meer bekende Nederlanders ("Heeft u nog geneukt?").
Elk zinnig mens zal toe moeten geven dat het ene programma waardevoller is als het andere.Of zich althans kunnen voorstellen dat er verschillen zijn.

Het postmodernisme voorbij
De komende jaren zal naar verwachting het debat gevoerd (moeten) worden over wat waardevoller is. En impliciet zal daardoor uitgesproken worden wat minder waardevol is. De tijd dat alles even waardevol is loopt op haar einde. In maart kwam een voorbeeld voorbij dat duidelijk maakt dat het nog niet zo eenvoudig zal zijn om te bepalen wat waardevol is.
In Buitenhof bepleite huis-columniste Naema Tahir op zondag 26 februari 2012 om sommige journalisten niet langer toegang te geven tot het Binnenhof. Een storm van kritiek stak op. Van voor- en tegenstanders van de journalist waarop zij doelde, nl. Rutger Castricum. En dat was terecht, maar ze heeft een punt.  Klik hier voor haar column.

Weten is meer dan meten
Dit voorjaar kwam het boek Weten is meer dan meten van Tobias Reijngoud uit. Daarin laat deze journalist uiteenlopende mensen aan het woord over de vraag of het neoliberale denken niet té ver is doorgeschoten. De ondertitel van zijn boek is in dit verband erg duidelijk: spraakmakende opinieleiders over de economisering van de samenleving. Op een bepaalde manier zeggen veel deelnemers aan dit boek dat niet alles wat geproduceerd wordt (producten of diensten) even waardevol is. En dat de tijd aanbreekt waarin daarover uitspraken gedaan moeten worden.

De tijdgeest
In het seizoen 2010-2011 was het jaarthema van BasisBibliotheek Maasland Tijd voor een nieuwe lente. Uit die titel sprak de verwachting, hoop en wéten dat er in de samenleving een 'nieuwe lente' zou aanbreken. In oktober 2010 sprak psycholoog en 'trendwatcher' Tom Kniesmeijer in Oss over dit thema en zijn in 2009 verschenen boek De seizoenen van de tijdgeest. Waarin hij aantoont dat in onze samenleving om de zoveel jaren de tijdgeest kantelt van lente naar zomer, zomer naar herfst, herfst naar winter en tot slot van winter naar lente. In zijn visie zaten we in 2009 midden in een winter. Een periode van stilstand. Doemdenken. Crisis. Lethargie enzovoorts. En hij voorzag dat er change in de lucht hing.

How wrong could he be
Maar Tom Kniesmeijer had het bij het verkeerde eind. En ook het jaarthema klopte niet. In 2010-2011 brak geen lente uit. Tenminste niet bij ons, Wel in sommige Arabische landen. Wat wel klopte is dat velen bij ons snakken naar een lente. Een tijd waarin optimisme, hoop en vertrouwen overheersen. Minder doemdenken, zondebokken aanwijzen, een hang naar het verleden en weinig bereidheid om met een open mind te werken aan een andere, betere wereld.


TrendRede
Sinds het optreden van Tom Kniesmeijer volgen 'we' hem een beetje. Tom Kniesmeijer heeft in het najaar van 2010 voor de eerste keer samen met negen 'maten' de zogenaamde TrendRede uitgesproken. Een soort cadeautje aan het Nederlandse volk. Waarin deze 'aanvoelers' van de tijdgeest uitspreken wat volgens hen 'in de lucht' hangt. Welke trends zullen het komende jaar boven komen drijven; dienen zich aan. Het gaat hen niet om de hoogte van de roklengte of welke kleur in het modebeeld zal overheersen (dit jaar trouwens mandarijnrood, volgens andere trendwatchers). Nee, ze spreken zich nadrukkelijk uit over het maatschappelijke, culturele klimaat.

TrendRede 2012
In september 2011 werd de tweede TrendRede uitgesproken en gepubliceerd. Enkele dagen na de echte Troonrede. Daarin benoemen ze drie soorten mensen. De lijdzamen en de activisten zijn elkaars tegenpolen maar horen op een bepaalde manier tóch bij elkaar. Lijdzame burgers hebben geen vertrouwen in de samenleving, wantrouwen de boven hen gestelden (politici, directeuren, gezagdragers), zijn cynisch en nihilistisch en geloven dat 'het' nooit meer goed komt met 'ons' land. De activisten komen in opstand tegen de huidige samenleving. Zetten zich in voor bepaalde deelbelangen en willen dat er 'iets' gaat veranderen. Beiden onderschrijven in de ogen van de TrendRedenaars echter de huidige samenleving. Klik hier voor een ander artikel

De Burger van Stavast
De TrendRede-mannen- en vrouwen zien in de komende jaren een nieuwe groep burgers op staan, de Burgers van Stavast. Een naam die afkomstig is uit het jeugdboek De scheepsjongens van Bontekoe van Johan Fabricius. Daar zijn het ferme jonge knapen die vooruit willen in de wereld. Niet te beroerd zijn de handen uit de mouwen te steken. Jongens met een (naar oud-premier Jan-Peter Balkenende) VOC-mentaliteit.

De mannen en vouwen van Stavast van de jaren tien zullen zich in de ogen van de TrendRede-schrijvers onderscheiden door het feit dat ze het adagium Ik zeg wat ik hoop en ik doe wat ik kan uitdragen.
Of anders geformuleerd. Ik wens me niet neer te leggen bij het zwartgallige, negatieve wereldbeeld van mijn omgeving en probeer in mijn omgeving dat te doen wat binnen mijn mogelijkheden ligt om een 'iets' betere wereld te realiseren. Het is misschien niet groot of veel, maar ik doe toch maar mooi wél iets. Niet praten, maar doen. En ik maak me geen illusie dat door hetgeen ik doe 'de wereld' veel zal veranderen. Alle beetjes helpen echter.




Echte waarde(n) en de Burger van Stavast
In de tekst van de Trendrede 2012 zit het jaarthema van 2012-2013 al opgesloten. Alleen hebben ze het niet over waarde en waarden. De Burger van Stavast realiseert zich dat niet alle handelingen en daden die hij (of zij) van plan is te gaan ondernemen even waardevol zijn. Hij of zij weet dat het er wel degelijk toe doet welke keuzes je maakt. Sommige zijn waardevoller als andere.

Herkenning dat het jaarthema zinvol is
Tijdens het maandenlange proces dat leidt tot benoemen van een nieuw jaarthema komen vanuit verschillende kanten signalen naar voren die als het ware bevestigen dat 'het' thema in de lucht hangt.

Signaal 1. Sir Ken Robinson
Deze typische Britse wetenschapper heeft uitgesproken ideeën over creativiteit. Het belang daarvan, hoe het ontstaat, waarom het onderwijs kinderen niet creatiever maakt (integendeel) en wat het belang ervan moet zijn zijn in onze sterk veranderende samenleving. In zijn laatste boek (The Element uit 2009) houdt hij ons voor dat het belangrijk is om mensen datgene te laten doen wat bij hen past. Waardoor ze thuis en op het werk als het ware 'in hun element' zijn. Dan functioneren ze optimaal. Hoeven ze niet gemotiveerd te worden om 'iets' te doen. Ze zijn dan intrinsiek optimaal gemotiveerd en - daar gaat het hem voor al om - zijn ze creatiever. En daar schreeuwt onze wereld om: mensen die creatief kunnen denken en handelen. Om de majeure problemen van onze tijd op te lossen.
Dit denken schurkt natuurlijk tegen die echte waarde(n) aan. Hij verkondigt zijn visie niet alleen in boeken maar vooral ook on stage. En opnames van die optredens staan op internet en trekken (terecht) veel kijkers.
Klik hier voor het filmpje Collaboration in the 21st century

Signaal 2. Seth Godin
In het vroege voorjaar van 2012 publiceerde deze Amerikaanse marketeer een manifesto. Stop stealing dreams (what is school for?). Over het onderwijs. Wat daarin fout gaat en houdt hij een warm pleidooi voor een leven lang leren én vooral open staan voor nieuwe dingen. De tijd dat je op school kennis opdeed waar je de rest van je leven mee vooruit kon is al lang voorbij. Onze tijd schreeuwt om mensen die weten wat er speelt en zichzelf doorlopend 'bijscholen'. Een manier om dat te doen is - zeer verrassend voor iemand die een heilig ontzag heeft voor de digitale wereld - lezen. Lezen is in zijn visie dé manier om op een snelle manier bij te blijven. Om te weten wat er speelt. Om ideeën op te pikken. Enzovoorts.

Signaal 3. Intouchables
Dé filmhit van 2012 wordt waarschijnlijk deze Franse feelgood-movie. Over de verlamde rijke stinkerd die toevallig tegen een verpleger 'aanloopt' die uit een volstrekt ander milieu komt. Introvert meets extravert. Die andere opvattingen hebben over van alles, maar uiteindelijk toch dezelfde waarden delen. En weten wat in het leven waarde heeft en wat minder.

Signaal 4. Vrijheid, gelijkheid en broederschap
Voor de VARA maakte ombudsman Pieter Hilhorst een drietal tv-programma's over de oude (Franse) waarden vrijheid, gelijkheid en broederschap. Drie uur uitgesmeerd over drie dagen. Een goede mix van inhoud en verpakking. In de tv-serie zitten veel talking heads. Die door de reeks heen aspecten aansnijden van de oude thema's Tijd voor een nieuwe lente en Who's in control? En iets zeggen over waarden en wat waardevol is. 

Signaal 5. De verkiezingen????

In de komende maanden zullen Nederlandse politici zich over van alles uitspreken, maar - wedje - niet over echte waarde(n). Het thema is daarvoor veel te abstract. Je scoort er geen punten mee. Maar toch zal links of rechtsom dit debat gevoerd moeten worden.Een debat dat vele jaren zal duren.

Op de dag dat het Kabinet Rutte viel stond in het Financieel Dagblad een lang interview met Paul Gilding. Deze voormalige directeur van Greenpeace (international) en auteur van het boek Helden uit noodzaak (Vertaling van The great disruption) doet enkele uitspraken over onze huidige tijd. Waar we staan. En dat we zullen moeten handelen. De tijd dat dit soort boodschappen weggewuifd konden worden als 'een mening' is voorbij. In het (rechtse, liberale?) FD komen steeds vaker dit soort personen en geluiden aan bod. In dezelfde week publiceerde deze zakenkrant een vernietigend rapport over de prestaties van het kabinet Rutte. Kernboodschap: gerommel in de marge, geen vernieuwingen en onvoldoende visie.

Gilding stelt zijn lezers voor een keuze: u gaat op de oude voet verder óf u verandert uw gedrag. Volgens hem is het vigerende economische model niet meer houdbaar. Zijn betoog onderbouwt de gewezen milieuactivist met onderzoeken van IMF, Wereldbank, VN, Pentagon, Harvard, MIT, Goldman Sachs en Deutsche Bank. 'We staan er niet al te best voor. De kans dat het gedaan is met onze beschaving is 50%.

() Ik ben geen onheilsprofeet. Ik maak een rationele analyse op basis van wetenschappelijke feiten. De aarde is vol. In 2004 hebben 1300 wetenschappers in het zogeheten Millennium Ecosystem Assesment 25 ecosystemen onderzocht. De wetenschappers vertellen ons dat we fysiek zijn beland in een periode van gesynchroniseerde, gerelateerde ineenstorting van de economie en het hele ecosysteem. Nu al zie je dat we economisch niet groeien, maar doormodderen. () Je hoeft niet helderziend te zijn om te weten dat er een economische en sociale orkaan op ons afkomt. Dat is het onaangename deel van mijn boodschap. Maar als we nu handelen, maken we nog een kans. Het wordt moeilijk, maar niet onmogelijk. We beschikken als mensheid over de capaciteiten om de steven te wenden en vindingrijke oplossingen te vinden, maar dan moeten we wel alle zeilen bijzetten. Ons staat de grootste economische en industriële transformatie in de geschiedenis te wachten.

De welvaart die we hebben vergaard, hebben we gestolen van onze kinderen. Elke generatie offert zich op voor haar kinderen. Wij offeren onze kinderen op voor onszelf. () Toch geloven we nog altijd dat we economisch kunnen blijven groeien. Intussen putten we de systeemcapaciteit van de aarde met haar eindige hulpbronnen verder uit. We putten onszelf uit. We werken harder om meer spullen te kopen, maar het helpt niet. Economische groei ontwricht ons bestaan. Meer productie en consumptie maken ons afhankelijker, ongelukkiger, eenzamer en armer. We zijn verslaafd, maar zitten nog in de ontkenningsfase. We moeten nog dieper in de goot belanden om te willen afkicken. De aanname dat groei de bron is van onze welvaart berust op een misverstand.




Alles kommer en kwel?

Trouw publiceerde op zaterdag 21 april 2012 een artikel van Ralf Bodelier. Een schrijver en journalist uit Tilburg die veel rondreist in Afrika én in 2006 in Oss sprak in de tweede reeks lezingen op de zondagmiddag. Sinds die tijd volgen we hem. Van hem verscheen (al) in 2005 het boek Tegen de angst : optimisme als opdracht voor de 21e eeuw. Een titel die zijn tijd ver vooruit was en waar bij 'ons in het Westen' niet naar gehandeld werd.
Hij constateert dat veel landen in Azië en Afrika het heel erg goed doen. Ze zijn nog lang niet op 'ons' niveau, maar veel landen maken grote sprongen vooruit.

Hij sluit zijn artikel als volgt af:

Het einde van de derde wereld is onomkeerbaar en dat geldt ook voor het einde van de eerste. Niet alleen Griekenland en Spanje maar ook landen als Frankrijk en Nederland staan op een tweesprong. Wanneer de angst groeit, zakken onze economieën verder weg en wisselen we uiteindelijk stuivertje met die landen die we ooit de derde wereld noemden.

Maar lukt het ons om ons zelfvertrouwen te herwinnen en zetten we onze welvaart in voor een internationaal georiënteerde samenleving die ook duurzaam is, dan moet het mogelijk zijn om weer uit het dal te klimmen waarin we de afgelopen jaren zo diep zijn weggegleden. Waar het op aankomt is het lef om weer te hopen, the audacity of hope, zoals Obama het uitdrukte.


Er is veel te  lezen (een kleine selectie)
Ralf Bodelier. Tegen de angst : optimisme als opdracht voor de 21e eeuw (2005)
Paul Gilding. Helden uit noodzaak : hoe onze generatie dankzij de ecologische en economische crisis de wereld gaat redden (2012)
Seth Godin. Stop stealing dreams (what is school for?) (2012) online te lezen/downloaden
Daniel Kahneman. Ons feilbare denken (2011)
Barack Obama. De herovering van de Amerikaanse droom (2006) ( vertaling van The audacity of hope)

Robert M. Pirsig. Zen en de kunst van het motoronderhoud (1974)
Ken Robinson. Het element : als passie en talent samenkomen (2009)
Roos Vonk. Menselijke gebreken voor gevorderden (2011)


En te bekijken, bestuderen, beluisteren
MBA Oath 2011 (3 minuten)
Ken Robinson. Collaboration in the 21st century (6 minuten)
Seth Godin over stammen (17 minuten) (TED)
Paul Gilding. The Earth is full (17 minuten) (TED)
VARA-tv-serie van Peter Hilhorst over vrijheid, gelijkheid en broederschap
De speelfilm The passion of Ayn Rand (1999) 
Gretchen Peters. Hello cruel world (cd) (2012)
Bruce Springsteen. Wrecking ball (2012)

Tot slot
Opmerkelijk dat de beeldspraak van de ruwe zee, de reddingsboei, de vuurtoren e.d. zo vaak gebezigd wordt.

zaterdag 14 april 2012

Ik maak mezelf liever wijs

Ik maak mezelf liever wijs dat ik alles onder controle heb
Columnist Peter Giesen formuleert deze zin in zijn zaterdagse column Het menselijk tekort. Een artikel dat iedereen zou moeten lezen die denkt wél in control te zijn. Giesen gelooft daar niet in. In elk leven gebeuren dingen waar je geen invloed op kunt hebben. Domme pech, toevallige gebeurtenissen. Hij zal zich kunnen herkennen in enkele cruciale zinnen uit het liedje Idlewild van Gretchen Peters:

they think we're driving / but I think we're drifting.

Michael Sandel
Toevallig - alhoewel - staat op dezelfde pagina een interview van Peter Giesen met de Amerikaanse politiek filosoof Michael Sandel. Die in mei naar Nederland komt om een lezing te verzorgen en de verschijning van de Nederlandse vertaling van zijn nieuwste boek op te luisteren.
In dit interview, zijn nieuwe boek en op andere plakken doet deze 'populaire' hoogleraar opmerkelijke uitspraken over het algemeen belang, who's in control en (sommige) waarden die er meer toe zouden moeten doen dan anderen. Ook sluiten zijn denkbeelden aan op opinies die verwoord zijn in de bundel Weten is meer dan weten. Waarin Tobias Reijngoud veertien Nederlandse wetenschappers zich uit laat spreken over 'de economisering' van de samenleving.

Enkele citaten
Maar tijdens een vakantie in Spanje in 1975 las hij De kritiek van de zuivere rede van de Duitse filosoof Immanuel Kant. het voelde als een bekering. 'Opeens zag ik dat de economie een kleine, beperkte tak van de politieke filosofie is, gebaseerd op discutabele aannames waarover de meeste economen niet meer nadenken', zegt hij. Niet alles is te koop is een aanval op de economische manier van denken: het leven kan niet louter in cijfers worden gevat, stelt Sandel, er zijn waarden die belangrijker zijn dan de individuele voorkeuren van de consument.

() Maar sinds de jaren zeventig heeft de economische manier van denken alleen maar aan kracht gewonnen. In zijn boek geeft Sandel een paar krasse voorbeelden.

() Maar waar ik me de meeste zorgen over maak is de manier waarop het economisch denken andere waarden verdrijft, door de taal te introduceren van keuzevrijheid, kosteneffectiviteit en efficiency.

() Wat beter of slechter is, wordt niet alleen bepaald door wat mensen doen in wanhopige omstandigheden. Dan kom ik op het tweede argument. We voelen weerstand tegen de verkoop van een nier, omdat we het een vernedering voor de mens vinden. Sommige mensen zijn het daar niet mee eens. Ze zeggen: daarmee spreek je een moreel oordeel uit. We moeten alleen kijken naar argumenten over nut en vrijheid. Maar ik vind dat we breder moeten kijken, ook om onze intuïtieve weerstand te begrijpen.

Michael Sandel op Youtube
De colleges en lezingen van deze Amerikaanse hoogleraar trekken steevast volle zalen. Ook zijn veel van zijn optredens op Youtube terug te vinden. Korte en langere filmp-'jes'. Al in juli 2009 hield hij een 'lang' verhaal over dit onderwerp: Michael Sandel on markets and morals (het begint pas na ongeveer 8 minuten en duurt een uur-'tje').

Michael Sandel on Markets and Morals from Chautauqua Institution on FORA.tv

Meer lezen
Michael Sandel. Niet alles is te koop : de morele grenzen van marktwerking (2012)
Michael Sandel. Rechtvaardigheid : wat is de juiste keuze? (2010)
Immanuel Kant. Kritiek van de praktische rede (1788/2006)

dinsdag 10 april 2012

Introvert

Van de Amerikaanse schrijfster Susan Cain verscheen onlangs de vertaling van haar boek Quiet : the power of introverts in a world that can't stop talking.

Daarin houdt ze een warm pleidooi voor de positieve bijdrage van introverte mensen aan onze samenleving. Ze slaat daarin door. Legt té veel de nadruk op die positieve aspecten. Maar dat doet ze bewust:

We zijn nu al zo lang gefocust op de extraverte mens dat het tijd is de boel in balans te brengen. Vergelijk het met vrouwenemancipatie. Het heeft zo lang geduurd voordat vrouwen voor vol werden aangezien en hun talenten werden benut. Die lans breek ik nu voor introverte mensen.

Dit citaat komt uit een interview in De Volkskrant (van maandag 2 april 2012). De aanleiding voor dit artikel was de verschijning van Stil : de kracht van introvert zijn in een wereld die niet ophoudt met kletsen. Maar ook het opmerkelijke succes van haar TED-toespraak: The power of introverts. Die sinds het in maart werd geplaatst al door meer dan 1.7 miljoen mensen is bekeken (stand op maandag 9 april 2012 1.747.726). Een verhaal dat aanslaat. Voor veel introverte mensen een soort erkenning is. Dat zij er ook toe doen. In onze door extraverten geregeerde en overheerste wereld.
Who's in control?
Susan Cain werpt een opmerkelijke vraag op: doen introverte mensen er ook toe? Of draait de wereld alleen door de inzet van extraverte mensen? Het antwoord is natuurlijk dat introverte mensen er wel degelijk ook toe doen. Alleen stellen die zich vaak té bescheiden aan de rand op. Hoeven niet zo nodig de credits te krijgen. Maar Susan Cain doet meer als dat beeld bevestigen. Ze bepleit met argumenten dat introverten meer waardering zouden moeten krijgen. Sterker. Ze beweert dat veel van onze huidige problemen niet hadden bestaan als er door de extraverten onder ons meer naar de argumenten van introverten was geluisterd. Denk aan de bankencrisis. Door extraverte bankiers zijn bewust grenzen overschreden. Die hebben niet geluisterd naar signalen van (introverte) collega's en ondergeschikten dat hun 'producten' niet altijd correct waren. Om het netjes te zeggen.

Bijschrift toevoegen
Je ziet ze alom
Het boek van Susan Cain is sinds verschijning in januari een grote bestseller in de Verenigde Staten. Ze beschrijft zaken die velen aanspreken. Haar verhaal is an sich niet uniek. Mensen zijn al veel eerder en door anderen ingedeeld in introvert/extravert. In haar boek haalt ze de geschiedenis op. Maar blijkbaar is de tijd rijp om de introverte mens naar voren te halen. Als een tegenwicht tegen de extraverte meerderheid die er op veel terreinen een potje van heeft gemaakt.

Klik hier om te testen of u introvert of extravert bent (samengesteld door Susan Cain voor Time, januari 2012) (shyness, verlegenheid is echter iets anders als introvert zijn)

Voorbeelden alom
Susan Cain doorspekt haar vlot geschreven boek met veel voorbeelden. Daardoor komen vanzelf voorbeelden uit de actualiteit, je eigen omgeving en de wereld van de fictie bovendrijven. Overal zitten ze.

John Leerdam
John Leerdam - een échte extravert
Enkele dagen na het Volkskrant-interview liet PvdA-politicus John Leerdam zien hoe een extravert persoon de fout in kan gaan. Hij ging al te gretig in op vragen over een niet bestaande terrorist (Jael Jablaba) en vermeende standpunten van de al zes jaar in coma liggende Israëlische ex-premier Sharon.

Marcel Metze - de hoogmoedigen
Marcel Metze heeft de afgelopen jaren veel geschreven over het Nederlandse bedrijfsleven. Hij kent de toplui van grote bedrijven als geen ander. Weet wat hun beweegt, waar ze de fout in gaan. Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van (zijn) uitgever Balans schreef hij een kort boekje: De hoogmoedigen. Een pamflet waarin hij aangeeft wat er mis in de top van veel bedrijven. Tevens is het onbedoeld een perfecte illustratie van het gedachtegoed van Susan Cain. Enkele citaten:

Maar de meesten werden opgeleid tot wat de eminente managementdeskundige Henry Mintzberg noemt: calculerende managers, intellectueel en cognitief op hoog niveau, maar sociaal en emotioneel laag ontwikkeld en ver verwijderd van bredere ethische concepten - tot types als Marion Gout, zeg maar. En omdat de managementopleidingen in West-Europa zich door de Amerikaanse lieten inspireren, kreeg ook het Europese bedrijfsleven geleidelijk meer van dergelijke managerstypes in zijn kantoren. (pagina 38-39)

Het nieuwe kapitalisme, dat zich vanaf begin jaren tachtig heeft ontwikkeld, draait om flexibiliteit, kortetermijn-winstmaximalisatie, de voortdurende verbouwing van organisaties en de permanente destructie en creatie van banen. Het centrale motto van het nieuwe kapitalisme is No Long Term. De gevolgen voor het individu zijn ingrijpend. In het nieuwe kapitalisme leven mensen in constante onzekerheid. () Het opbouwen van ervaring, van een carrière en van een professionele identiteit heeft in het nieuwe kapitalisme weinig waarde. Verandering is heilig, het leven wordt een aaneenschakeling van risico's en kansen, eigenlijk één grote gokpartij. In zo'n wereld raken mensen moreel op drift, constateert Sennett, en hij illustreert dit aan de hand van een reeks individuele gevallen. Ze ontwikkelen een fluïde en gefragmenteerd professioneel zelfbeeld, waarin weinig plaats is voor langetermijnwaarden als betrokkenheid, doelgerichtheid, loyaliteit, principes of voor een eigen levensverhaal - kortom: voor die aspecten via welke het persoonlijke karakter van de mens zich vormt en tot uitdrukking komt. (pagina 71-72)
 
Tot overmaat van ramp zijn de moderne MBA-type managers behalve egocentrisch, overbetaald en monomaan ook nog eens fundamenteel conservatief. Dat komt, omdat ze meer nadruk leggen op exploitatie dan op exploratie, stelt Henry Mintzberg. Ze zijn zó met winst en efficiency bezig dat ze het creatieve talent van hun organisatie verstikken. Ze denken dat ze open van geest zijn en gericht op verandering, maar in werkelijkheid streven ze meestal naar formalisering en centralisering, aldus Mintzberg. Velen van hen ontwikkelen zich in de praktijk tot bureaucraten. Geen enkele MBA-opleiding propageert dit, maar de nadruk op systemen, prestatiecriteria en formalisering leidt daar als vanzelf toe. (pagina 80-81)


Belazert pappa zijn klanten?
Onder deze kop beschreef Joris Luyendijk in NRC Next een introverte man in Londen die op zeker moment inzag dat zijn werkgever hem dingen liet doen die niet bij zijn aard pasten. Joris Luyendijk is de laatste maanden bezig om The City in Londen in kaart te brengen. Het financiële hart van Londen. The City, die op haar manier maar al te betrokken is geweest bij de financiële crisis waarin we nu al weer enige jaren zitten. Hij probeert als socioloog een beeld te geven van de mensen die daar werken. Op donderdag 5 april beschrijft hij ene Roger. Een aardige man van in de dertig die jarenlang werkzaam was als derivaten-structurer. Een beroep dat hij niet eens probeert uit te leggen. Handelaar in gebakken lucht

Het was het verhaal van dr. Faust. Ik verkocht mijn ziel aan de duivel voor een zak met geld, en de duivel kreeg mijn morele integriteit ervoor terug. Dat vond ik lange tijd prima, en toen niet meer. Vanwaar die omslag? Het was niet één bepaald moment, geen donderslag van inzicht. Maar je moet jezelf  elke ochtend in de spiegel kijken. Ik ging me voorstellen hoe ik ooit een zoon of dochter zou krijgen die zou vragen, papa wat doe jij eigenlijk voor werk. Wat moest ik dan antwoorden? 'Nou lieverd, papa belazert zijn klanten?'

Een typisch voorbeeld van iemand die zich afvraagt of hij bijdraagt aan het (laten) ontstaan van echte waarde(n).

Intouchables
In de filmhit van 2012 én feelgood movie van het jaar zijn de twee hoofdpersonen op allerlei manieren elkaars tegenpolen. De verlamde, rijke, goedopgeleide blanke man is 'de' introvert. En zijn zwarte verzorger is zeer extravert. Toch passen ze bij elkaar. Vullen elkaar aan. Susan Cain beschrijft het op haar manier. Ook vormen de verlamde miljonair Philippe en zijn vlotte hulp Driss een illustratie van het verhaal van sir Ken Robinson dat in een goed (creatief) team de 'leden' elkaar aanvullen. Respect hebben voor elkaars zwakheden.

Lord Grantham
Downton abbey
In de Engelse tv-serie zitten typische voorbeelden van introverte én extraverte personen. In de slotaflevering van het tweede seizoen (de kerstspecial) roept de introverte Lord op zeker moment uit "I couldn't do any more chatter". Hij is het zat. Praten over ditjes en datjes, terwijl een van zijn ondergeschikten in de dodencel zit. In diezelfde aflevering probeert de extraverte valet in het gevlei bij zijn Lord te komen door diens hond kwijt te maken. Met het oogmerk om hem later te vinden. En vinden de voor elkaar bestemde introverte lady Mary en neef William elkaar aan het eind. En complimenteert de extraverte huisbazin mrs. Hughes het introverte huismeisje Anna "You're both highly valued".

Darcy en Elisabeth
Van Downton abbey is het een kleine stap naar Pride & Prejudice. Het boek en de BBC-tv-verfilming uit 1995. Waarin de zeer introverte mr. Darcy zichzelf veel moeite moet getroosten om boven zijn aard uit te 'stijgen' om de extraverte Elisabeth te krijgen.


Meer lezen?
Martin Olsen Laney. Het introverte type : een stille kracht (2005)
Renee Baron. Helemaal mijn type! : ontdek hoe je ook als tegenpolen een langdurige en succesvolle relatie kunt hebben (2011)
Marlies Brenters. De carrière code : ontdek het geheim achter een succesvolle loopbaan met je MBTI-persoonlijkheidstypes (2010)

Susan Cain. Stil : de kracht van introverte mensen in een wereld vol geklets (2012)