zondag 13 mei 2012

Moederdag 2012

Soms komen dingen samen. Moederdag 2012 was zo'n dag. Op zaterdag het eerste deel van Economie op ramkoers uit 2010 herlezen. Een boek van Frank Mulder en Freek Koster met de ondertitel Waarom onze economie ontploft als we vertragen en ook als we doorrijden.

Weer uit de kast gepakt omdat het 'verhaal' van Paul Gilding - dat we aan de vooravond van 'De Grote Verstoring' staan - niet nieuw of uniek is. Wel zijn woordkeuze, maar niet het inzicht dat onze huidige levensstijl zál stoppen. Dat we op zoek moeten naar een alternatief. En hoe moeilijk dat zal zijn. Dat we de komende jaren een fundamentele omslag in onze economie én samenleving zullen beleven. Of we het nu leuk vinden of niet.


Kapel Nazareth
De dag erna, op een van de weinige mooie lentedagen van dit jaar, op naar Kapel Nazareth in Gemert. Daar trad die middag de Belgisch-Poolse filosofe Alicja Gescinska aan. Om een lezing te houden over haar eerste boek De verovering van de vrijheid. In 2011 verschenen bij uitgeverij Lemniscaat met de opmerkelijke ondertitel Van luie mensen, de dingen die voorbijgaan. Die boektitel en de auteur kende ik alleen van de shortlist voor de Socrates wisselbeker. Die jaarlijks in de maand van de filosofie wordt uitgereikt door het Filosofie Magazine. Ze had die wisselbeker niet gekregen. Wél Coen Simon, die in november 2011 in de Groene Engel in Oss op verzoek van de Osse Bibliotheek een lezing over zijn (toen nog niet) bekroonde boek had gegeven, En toen wisten we alles : een pleidooi voor oppervlakkigheid.

Alicja Gescinska
Alicja Gescinska is een Poolse vrouw van 30 jaar die sinds haar zevende in België woont. Vlekkeloos Nederlands spreekt. Veel woorden in een minuut kan persen en de kunst verstaat een 'verhaal' te vertellen. Centraal stonden deze middag de begrippen negatieve en positieve vrijheid. Ze liet duidelijk merken dat ze een voorstander is van positieve vrijheid en minder op heeft met mensen die 'gaan' voor negatieve vrijheid. Negatieve vrijheid gaat uiteindelijk altijd ten koste van anderen. De negatieve vrijheid van de ooievaar gaat ten koste van de vrijheid van die kikker uit de sloot.

Maar positieve vrijheid is moeilijk realiseerbaar. Daarvoor moet gevochten worden.

Haar vader

Tijdens deze middag had ze het slechts zijdelings over haar vader. Die werd enkele jaren geleden ernstig ziek. Meer zei ze er niet over. Maar diezelfde dag bleek na lezing van het eerste hoofdstuk uit haar boek (Le regret du temps perdu) (spijt over de voorbij gegane tijd) dat haar vader na een kort ziekbed op 60-jarige leeftijd was gestorven.

Té jong. En vooral dat haar vader spijt had dat hij met en in zijn leven niet meer (zinnige) dingen had gedaan . Een gevoel dat Alicja ook had. Haar vader verstond de 'kunst' om als een (soort) Oblomov uren per dag voor de televisie te hangen. Zappend van het ene naar het andere kanaal. Amper tijd om zijn avondeten tot zich te nemen, belangstelling op te brengen voor zijn vrouw of kinderen.

Oudjaar
Op een Oudejaarsavond barstte de bom en daagde Alicja hem uit om een jaar lang die tv uit te zetten en te gaan lezen. Romans. Hij stemde er mee in. Helaas werd hij enkele maanden later zwaar ziek en stierf in augustus van dat jaar. Toch kwam hij in die korte periode tot het besef dat in romans iets wordt aangesneden dat waardevol is. En dat hij té veel tijd verspild had. Alicja beschrijft twee soorten lezers. Gretige veellezers die meestal een maand later niet meer kunnen uitleggen waar een gelezen boek over ging. En trage, aandachtige lezers. Wij ...
breken er onze tanden haast op stuk, maar jaren later weten we nog precies hoe de vork in de steel zat en staan de beelden ervan nog levendig in het geheugen
 Alicja Gescinska ziet zichzelf als een 'trage' lezer. Opmerkelijk dat zo iemand in de eerste dertig pagina's van een boek zoveel gelezen boeken aanhaalt. Naar verwijst. Iedereen die op zoek is naar argumenten waarom lezen belangrijk is zou alleen al dit hoofdstuk moeten lezen.

Ook boeken kunnen dat en veranderen soms hele levens. Soms hele mensen. Boeken kunnen maken en kraken. Dat geldt zowel voor mensen die boeken schrijven als voor mensen die boeken lezen, en zowel schrijvers als lezers zijn zich daarvan vaak te weinig bewust. Op elk boek zou een etiket moeten kleven: Handle with care, en op sommige van hen zelfs de waarschuwing: Lezen kan de gezondheid ernstig schaden.

Zaraz
Is een mooi woord. Pools. En het betekent manana. Morgen. Het is het stopwoord van haar vader. Hij zal later, straks, morgen iets doen. En dan kom je op je sterfbed tot de conclusie dat zaraz niet meer komt. Dat realiseert dochterlief zich als geen ander. Ieder mens heeft de vrijheid om te handelen. En als je dat nalaat dan leidt dat (bijvoorbeeld) tot spijt op je doodsbed. Dat je zoveel kansen niet hebt genomen. Te lethargisch bent geweest. Niet bent opgestaan als iets fout dreigde te gaan. Enzovoorts.

Opstaan, je engageren, iets doen
Dit hoofdstuk raakt aan het verhaal van Paul Gilding en de jongens achter Economie op ramkoers. Het heeft te maken met de vrijheid om als mens te handelen. Een positie in te nemen. Te besluiten om iets wel of niet (meer) te doen. In de transitie periode ná de Grote Verstoring zullen we als mensheid een andere weg in moeten slaan. Daarvoor moeten individuele burgers snappen dat die stappen noodzakelijk zijn.

We moeten af van het idee dat we oneindige negatieve vrijheid hebben. Dat niemand ons iets in de weg kan leggen. Ons beletten optimaal gebruik te maken van de mogelijkheden. Nee, verstandige burgers zullen zich straks realiseren dat positieve vrijheid belangrijker is. Positieve vrijheid houdt in dat je begrijpt dat je als mens kunt kiezen om iets niet (meer) te doen. Dat je de 'boodschap' van Paul Gilding begrijpt en snapt dat onze  Westerse consumenten-leefstijl naar 'beneden' moet worden bijgesteld. Op straffe van het 'naar de kloten' gaan van veel dingen. Het zal niet langer volstaan om de alarmbellen te negeren of uit te roepen dat we er morgen 'iets' aan gaan doen. No more zaraz! zou Alicja Gescinska kunnen uitroepen.

Discussie in Nazareth
Deze middag waren ruim dertig personen aanwezig die na de pauze vele vragen op haar afvuurden. En met haar in debat gingen. Regelmatig viel het woord waarden. Uiteindelijk zal het debat over vrijheid (negatief of positief) en een nieuwe samenleving daarover in the end toch gaan. Welke waarden en waardevolle dingen willen we in de toekomst nastreven. Laten prevaleren. Meer de nadruk op leggen. We zullen als mensen op de een of andere manier naar een andere maatschappij moeten evolueren. Een verschuiving laten plaatsvinden van een tijd waar negatieve vrijheid het allerbelangrijkste is naar een tijdsgewricht waar meer en meer mensen snappen dat niet alles wat kan ook zou moeten mogen.

Reis naar Oss?

In de nazit heb ik haar aangesproken over het nieuwe jaarthema - echte waarde(n). En of ze in het komend seizoen een keer naar Oss zou willen afreizen. De uitnodiging is inmiddels per mail verstuurd.


Meer lezen, bekijken
Op zondag 13 november 2011 was Alicja Gescinska te gast bij Wim Brands (Boeken). Tegelijk met Karin Amatmoekrim (was onlangs ook op uitnodiging van de Bibliotheek in Oss)
Alicja Gescinska. De verovering van de vrijheid : van luie mensen, de dingen die voorbijgaan (2011)
Frank Mulder & Freek Koster. Economie op ramkoers : waarom onze economie ontploft als we vertragen en ook als we doorrijden (2012)
Paul Gilding. Helden uit noodzaak : hoe onze generatie dankzij de ecologische en economische crisis de wereld gaat redden
Een artikel van Alicja Gescinska op de website van het Filosofie Magazine: 'Ik zocht een betere wereld'
Op Youtube: drie 'filmpjes'

Geen opmerkingen:

Een reactie posten