Dit is mijn laatste hoofdstuk.
Zo begint het laatste hoofdstuk in het boek Helden uit noodzaak : hoe onze generatie dankzij de ecologische en economische crisis de wereld gaat redden van Paul Gilding. De vertaling van The great disruption.
Dat laatste hoofdstuk heet Raad eens wie de baas is? Een titel die opvalt als je bezig bent met de vraag Who's in control? Toen op zaterdag 21 april 2012 in het Financieel Dagblad Paul Gilding in een interview aan het woord werd gelaten had hij het niet concreet over dit hoofdstuk, laat staan dat hij deze uitspraak deed. Maar onderhuids zit het wél in dat interview. Klik hier voor een ander artikel (met citaten uit dat interview)
Is een Australiër die gedurende de tijd dat hij de (internationale) directeur van Greenpeace was in Nederland woonde. Dat is alweer vele jaren geleden. Inmiddels adviseert hij multinationals over o.a. duurzaamheid en manifesteert hij zich meer en meer als spreker en schrijver. Helden uit noodzaak is een gitzwart boek. Al in september 2011 zei hij daarover in De Volkskrant:
We leven nu al 40 tot 50 procent boven de capaciteit van de aarde. Dat weten we uit de footprint-berekeningen, waarbij wordt uitgerekend hoeveel ruimte je nodig hebt om de wereldconsumptie duurzaam in stand te houden. Dus hebben we nu al een heel groot probleem. In 2050 hebben we 30 procent meer mensen; dan hebben we een heel, heel groot probleem. Bovendien willen we allemaal economische groei. () En dan wil een groot deel van de aardbewoners nog hun achterstand en hun armoede wegwerken.
Als je dat allemaal bij elkaar optelt en iedereen heeft in 2050 een fijne Europese levensstandaard, dan gebruiken we tien, vijftien keer de capaciteit van de aarde. Dat gaat echt niet lukken. Het punt is niet dat er een klimaatprobleem is; dat is maar een symptoom. We zeggen al tijden dat de productie niet duurzaam is, maar we zijn even vergeten wat dat betekent, niet duurzaam. Het kan niet. Of je het leuk vindt of niet: het einde van het winkelen is nabij.'
Op een dag zat ik in een Amsterdams café te peinzen over de geschiedenis van het land: van kunst en conflict, van handel en globalisering, van ontdekkingsreizigers op zoek naar welvaart, allemaal met een bepaalde mate van tolerantie en menselijkheid. Aan de overzijde van de gracht stond het Anne Frank Huis, tegenwoordig een museum ter ere van een meisje van wie het dagboek een klassieker werd van de wereldliteratuur, waarin zij beschreef hoe haar familie zich verborg voor de Nazi's in een bezette stad.
Terwijl ik daar zat vroeg ik mij af wat ik gedacht zou hebben als ik in 1938 in Amsterdam had gewoond. Stel je voor dat ik toen in ditzelfde café had gezeten, terwijl een vriend me had verteld wat er volgens hem te gebeuren stond.
Die vriend zou dan de rampspoed aankondigen: WW II, de Jodenvervolging, Shoah, 60 miljoen doden enzovoorts. Waarschijnlijk zou Paul Gilding hem niet geloofd hebben.
Terug naar de tegenwoordige tijd. Het is best wel lastig om verhalen te horen over dreigingen die ons boven het hoofd hangen en te weten hoe je hierop moet reageren. Het is lastig onderscheid te maken tussen angst en realiteit, tussen waarschijnlijkheid en mogelijkheid, en de waarheid op te maken uit tegenstrijdige argumenten. Hoewel we voortdurend klagen over onze politieke en economische leiders, gaan we er meestal vanuit dat ze weten wat ze doen en wat er werkelijk speelt. We gaan er vanuit dat ze stevig ingrijpen als dat nodig is.
In het volgende citaat duidt hij op de grote discussie wie in onszelf de baas is: ratio of gevoel, Systeem 1 of Systeem 2 (Daniel Kahneman), verstand of onbewuste. Bewust nadenken of vooral afgaan op je gevoelens.
Het is gewoon verdraaid lastig. De paradox in onze hoofden - dat de situatie uitermate bedreigend en urgent is terwijl we positief en vol hoop moeten handelen - is een gigantische test voor de samenwerking tussen ons verstand en onze ziel. De grote Amerikaanse schrijver F. Scott Fitzgerald kon deze uitdaging goed verwoorden: 'De test van eersteklas intelligentie is het vermogen tegelijkertijd twee tegenstrijdige ideeën in gedachten te houden en nog steeds goed te kunnen blijven functioneren.'
Na zijn Greenpeace-jaren werd hij adviseur van grote bedrijven. Leerde die toplui van dichtbij kennen Heeft vijftien jaar meegelopen. Hij kenschetst ze hieronder en trekt een verrassende conclusie:
Het was relatief eenvoudig om hen te overtuigen van het gevaar dat ons allen bedreigt. Het zijn namelijk over het algemeen, op een aantal uitzonderlijke en zeldzame uitzonderingen na, respectabele en zeer intelligente mensen. Ze staan open voor logica en wetenschap, ze hebben kinderen, zijn begaan met de toekomst en willen doen wat goed is. Hen ervan overtuigen dat er serieus gevaar dreigt was dus geen probleem. Het probleem was dat zij de touwtjes niet in handen hadden.
Ons systeem, de mondiale economie, is een gecompliceerde verzameling van onderling verbonden onderdelen. Elk daarvan wordt afzonderlijk beheerd, maar is tegelijkertijd onderdeel van een systeem. En hoewel een aantal uitermate intelligente mensen proberen het te sturen kan niemand, en zal ooit iemand, de koers bepalen.
Er zijn plekken op aarde die lijken op de dubieuze rokerige kamers waar machtige mannen en vrouwen elkaar ontmoeten, maar zij zijn niet de baas. Ik ben niet naïef als het gaat om hun macht, invloed en eigenbelang - ik heb hen ze zien gebruiken, ten goede en ten kwade. Maar zij gaan dit probleem niet oplossen.
We hebben een systeemprobleem, dus hebben we een systeemoplossing nodig. Hoe pakken we dat aan?
De enige kracht op aarde die sterk genoeg is om dit probleem nu nog op te lossen zijn wij.
Bovenal moeten we vaart maken. Wij allen zijn de baas, we leven in de ultieme mondiale democratie en stemmen iedere minuut van iedere dag. We weten allemaal wat er moet gebeuren. Koop minder, leef meer. Houd kippen, en voedt kinderen zo op, dat ze leren denken. Bouw meer aan de gemeenschap en maak onze levens sterker verbonden. Zorg ervoor dat goede bedrijven groeien en slechte bedrijven failliet gaan. Kies goede politici, stem de slechte weg. Ontplooi technologieën die werken en maak een einde aan technologiën die dat niet doen.
Het allerbelangrijkste
Het allerbelangrijkste is dat we ophouden te wachten tot iemand anders het voor ons oplost. Er is niemand anders. Wij zijn het systeem; wij moeten veranderen. Bedrijven zullen zich aanpassen als investeerders en klanten verandering eisen. Politici zullen veranderingen doorvoeren als wij hen daartoe dwingen.
Week 17 van 2012 haalt wellicht de geschiedenisboeken. Van Nederland. Op de dag dat het Financieel Dagblad een interview met Paul Gilding plaatste viel impliciet het Kabinet Rutte. Geert Wilders van de PVV wilde geen verantwoordelijkheid nemen voor een pakket bezuinigingsmaatregelen.
Deze manoeuvre kwam voor velen onverwacht, maar paste wel in een al jaren lange trend dat politici (regering én oppositie) terugdeinzen als het er op aankomt om maatregelen te nemen die hout snijden. Het is een voorbeeld van velen uit - om het met een jaarthema te parafraseren - de ontnuchteringsjaren.
 |
| Zwitserleven-leventje |
Dit was het thema van een reeks lezingen in het seizoen 2006-2007. Georganiseerd door de Openbare Bibliotheek van Oss. Ze werden toen als volgt omschreven:
Een kleine groep Nederlanders zit er al een aantal jaren in! De rest zal de komende jaren tot de ontdekking komen dat ze er ook in terecht zijn geraakt. Het heeft te maken met het ontnuchterende gevoel én wetenschap dat zeer veel dingen in onze samenleving niet zo goed zijn geregeld als tot voor kort werd gedacht.
Twijfels of de economie tot in lengte van dagen zal blijven groeien. Onze kinderen het nog beter zullen krijgen. Dat we niet bang hoeven te zijn voor China en India. Of we geen vraagtekens moeten (gaan) zetten bij al die hoog opgeleiden met weinig bagage. De zekerheid dat we nog niet weten welke kant het met het milieu uit gaat. Het twijfelachtig is of we nog gelukkiger zullen worden. De groeiende twijfel of de meesten van ons ooit een Zwitserleven-leventje zullen kunnen gaan leven. Het idee dat de moslims vanzelf zullen integreren. Of een samenleving het zich kan permitteren als de gemiddelde burger in zijn vrije tijd per dag gemiddeld 3,5 uur achter de tv hangt. Of we recht hebben op 2 tot 3 vakanties per jaar. Kinderen zich alleen op school dienen in te spannen en opvoeding vooral niet de verantwoordelijkheid is van de ouders. Discussies die meer en meer worden gevoerd over zaken als marktwerking, managers, solidariteit, het Angelsaksische model versus het Rijnlandse model. Enzovoorts, en zo verder.
In deze ontnuchteringsjaren gaat het over verschijnselen als globalisering, de multiculturele samenleving, de vergrijzing, de staat van het onderwijs en het gevoel dat er iets moet gebeuren. Wellicht de roep om een grote leider. Regelmatig wordt ook verzucht dat begrippen als vakmanschap, saamhorigheid en solidariteit onder druk staan.
Een trendbreuk? Tijd voor een nieuwe lente?
Maar zie. Een wonder gebeurde in week 17 van 2012. Op woensdag 25 en donderdag 26 april lukte het vijf partijen onder leiding van Jan Kees de Jager een compromis te sluiten. Het is niet dé oplossing voor de majeure problemen die Paul Gilding beschrijft, maar het geeft de burger hoop dat het kan. Politici die als het nodig is van hun stokpaarden afdalen en bereid zijn een compromis te bereiken. Wellicht handelen ze nog te veel op basis van incidenten en blijven ze om de grote problemen heenlopen, maar ze nemen wel beslissingen.
Minister president Marc Rutte bepleitte in een - zoals dat heet - vorig leven Groen rechts. Daarmee bedoelde hij aan het eind van de jaren nul dat zijn partij in zou moeten zetten op duurzaamheid, energiebesparing, investeren in milieumaatregelen enzovoorts. Met de achterliggende gedachte dat dit soort 'hobbies' veel omzet en winst opleveren. Paul Gilding zal dit ongetwijfeld beamen. Het is echter de vraag of het genoeg is om de trendbreuk ('paradigmaverandering') te realiseren. Misschien is in week 17 feitelijk dat Groen Rechtse beleid gestart. Beleid waar nog decennialang mee doorgegaan kan worden.
TED-talk- De aarde is vol
In februari 2012 werd onderstaand TED-filmpje geplaatst. Op vrijdag 27 april was het al 556.765 keer bekeken.
Meer lezen?
Een vergelijkbaar boek is Welvaart zonder groei van : economie voor een eindige planeet van Tim Jackson (2010)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten