Een studiereis naar Londen

Een studiereis
Eind november gingen twintig bibliothecarissen naar Londen. Drie dagen. Om concepten die door enkele Engelse instellingen zijn geïntroduceerd te bekijken. Samen met een 'straat-o-loog' die een unieke kijk heeft op de manier waarop bedrijven, instellingen en organisaties zich in het publieke domein manifesteren.

Een studiereis in deze spannende, angstige (kerst)tijd
Tijdens de drie dagen in Londen was er continue gedoe in de media over de financiële crisis. Werd tijdens de BBC-tv rubriek Newsnight gespeculeerd over de val van de euro en wat dat zou kunnen betekenen voor het Engelse pond en de UK. Maakte een bekend tv-persoonlijkheid een domme grap (over het standrechtelijk executeren van stakende ambtenaren). Was de hele stad al volop getooid in kerstversiering en struikelde je in de winkels al over de kalkoenen en zinloze cadeaus. En leek het alsof iedereen alleen maar bezig was met winkelen, eten, drinken, bellen. In een hectisch tempo. Dynamisch. Een levende stad. Een echte metropool. Toch kon je op een bepaalde manier het noodlot in de lucht zien hangen. Geen wonder dat in de Engelse muziekbladen Let England shake van PJ Harvey uitgeroepen werd tot plaat van het jaar 2011.

Het programma

Tijdens de reis werden drie instellingen bezocht en ondertussen de stad bekeken. Waarbij straat-o-loog Pim van den Berg ons wees op bepaalde ontwikkelingen en trends. Die an sich niets met een Openbare Bibliotheek te maken hebben, maar impliciet wel degelijk. Uiteraard was er ook tijd voor ontspanning en bijpraten met collega's. Die allen op hun manier bezig om te bedenken wat een openbare bibliotheek in een sterk veranderde mediasector kan betekenen voor haar omgeving.

De drie bezochte instellingen hebben allen een eigen analyse van hun werkgebied gemaakt en op basis daarvan gekozen voor een bepaalde methode of concept. In het nieuwe beleidsplan van BasisBibliotheek Maasland (voor de jaren 2012-2015) zit ook een analyse van haar werkgebied. Een analyse die leidt tot de keuze voor een bepaalde richting. In Londen werd duidelijk dat onze analyse en keuzes deels overeenkomen met die van onze Engelse collega's. En werd ook duidelijk dat we op een bepaalde manier de wereld die  Pim van den Berg ons wilde laten zien al kenden.

The idea store

Ons eerste bezoek voerde ons naar The idea store in de wijk Tower Hamlets. Feitelijk zit achter deze prachtige naam een ouderwetse bibliotheek verscholen. Een bibliotheek die op een bepaalde manier terugkeert naar een aloud ideaal. In een werkgebied datgene aanbieden waardoor inwoners zich kunnen (blijven) ontwikkelen. The idea store is werkzaam in een werkgebied van ruim 200.000 inwoners. Tower Hamlets is een van de 32 zogenaamde boroughs (wijken) van Londen. Een achterstandswijk. Waar de helft van de bevolking afkomstig is uit onder meer Bangla Desh, Somalië, China, Vietnam en het Caraïbisch gebied.

Een wijk die twintig jaar geleden op de schop werd genomen. Om de verloedering een halt toe te roepen. Er werd veel in geïnvesteerd. En de bibliotheken beraadden zich op hun taak. En kozen voor het concept waarin de nadruk kwam te liggen op scholing en educatie. Naast de traditionele uitleenfunctie. The idea store omvat anno 2011 vier vestigingen waar leren en studeren centraal staat en een drietal bibliotheken die meer de nadruk leggen op het uitlenen van boeken en het aanbieden van een collectie kranten en tijdschriften.

In het vlaggenschip van de Idea store (vestiging Whitechapel) worden jaarlijks ruim 800 korte of langere cursussen aangeboden. De nadruk ligt op taal, rekenen en mee kunnen komen in een moderne, digitale samenleving. Dit concept kan alleen werken met goede medewerkers. Die in staat zijn mensen met sterk uiteenlopende kenmerken (taal, niveau, afkomst) te ontvangen, helpen, begeleiden. Extraverte types. Die van wanten weten.

The Kray twins
Een medewerker van de Idea store liet ons tijdens een workshop ervaren hoe medewerkers alert gemaakt worden voor het inspelen op gedrag van potentiële bezoekers. Tijdens deze workshop werden we in groepjes van twee de straat op gestuurd om een opdracht in de buurt uit te voeren. Dat voerde ons naar een pub. Om daar aan te kaarten of het mogelijk was rond de Kerstdagen met een gezelschap van 50 man binnen te komen vallen. De joviale kroegbaas vond alles goed, was trots op zijn tent en wees ons terloops op een kogelgat in de muur. Met daarnaast een wissellijst waarin een foto hing van de Kray twins. Legendarische namen in London. Vereeuwigd in een liedje (London song) van Ray Davies. Van de Kinks. Een liedje dat voorkomt op de  zeer Londense liveplaat The storyteller.
Impliciet maakte dit uitstapje maar al te duidelijk dat je als gastheer ten alle tijde open moet staan voor vreemdelingen die je 'winkel' binnenstappen en iets van je willen.
When I think of all the Londoners still unsung

East-enders, West-enders, Oriental-enders
Fu Manchu, Sherlock Holmes, Jack Spock, Henry Cooper,
Thomas A'Becket, Thomas Moore,
and don't forget the Kray twins

De les van de Idea store
De belangrijkste les van de Idea store is dat je als bibliotheek aan moet sluiten bij de 'noden' en behoeften van de wijk. Dat is hier overduidelijk alles op alles zetten om de bezoekers te helpen om mee te kunnen draaien in de samenleving. De Engelse taal leren. Rekenen. Digitale vaardigheden. Opvoedtips. Leesbevordering. Who's in control?

The school of life
Op de tweede dag begon de dag met een filosofisch ontbijt. Wij aten. En een filosoof sprak en hield ons enkele lastige dilemma's voor. Dat filosofisch ontbijt was bewust gepland. Filosoof Nigel Warburton liet ons tijdens het ontbijt iets van hun 'methode' zien. Stel vragen over zaken als de zin van het leven, het belang van liefde, hoe in je werk te staan, hoe om te gaan met tegenvallers. Legde dilemma's voor die Plato, Sartre en Peter Singer ooit aan anderen hadden voorgelegd. Lessen uit the school of life. Laat zien en ervaren dat filosofen door de eeuwen heen vragen hebben gesteld en antwoorden hebben geformuleerd.

Bij the school of life is de bekende Zwitsers-Engelse filosoof Alain de Botton nadrukkelijk betrokken. Opgericht in 2008. Een pand in Marchmont street (in de rijke wijk Camden). Een instelling die met hulp van externe (onbekende) sponsors een rijk palet aan activiteiten kan aanbieden. Cursussen, ontbijten, uitstapjes, preken, bibliotherapie en andere 'werkvormen' om het gedachtengoed van filosofen te mixen met vragen die Londenaren anno 2011 stellen. In het pand in Marchmont street zijn boeken te koop; worden koffie, thee en versnaperingen geserveerd en is een klein leslokaal. Veel activiteiten worden binnen en buiten Londen georganiseerd.Aan alles voel en merk je dat het een geslaagd initiatief is.

Citaat uit het boek De ultieme kudde : het begrijpen en beïnvloeden van massagedrag van Mark Earls (2010). In het citaat wordt de School of life beschreven. "Het gaat misschien wel om de voorloper van een nieuw soort organisatie op het gebied van de volwasseneneducatie".

In deze bescheiden winkel in een lommerrijke straat worden gewone 21ste-eeuwse burgers uitgenodigd om de wijsheid uit de oudheid te verkennen en te overdenken en zo meer greep te krijgen op wat er speelt in hun eigen drukke leven. De etalage maakt al duidelijk dat de School of Life geen gewone boekhandel is. Sophie kwam al vroeg op het idee de etalage te gebruiken om uit te leggen wat er binnen te doen is. Zo stond er een bewegende display in de etalage waarop een reeks aforismen over de grote vragen van het leven langskomt.

Leermoment
Ook hier: sluit aan bij de doelgroep in je wijk. Dat zijn hier vaal hoogopgeleide relatief jonge mensen die tegen de zin van het leven in relatie tot hun drukke bestaan aanlopen. Moet ik wel mee blijven lopen in die ratrace? Een Openbare Bibliotheek wordt of is een plek waar vragen gesteld worden. Over onze samenleving. Onze tijd. Vragen waarop burgers voor zichzelf en hun omgeving een antwoord behoren te formuleren. Antwoorden die je kunt vinden door terug te vallen op informatie, inzichten en kennis van anderen. Who's in control?

London Library

Op de tweede dag brachten we 's middags een bezoek aan de London Library. Maar achter deze benaming zit niet wat voor de hand ligt. De London Library is nadrukkelijk geen Openbare Bibliotheek. Het is eerder een besloten genootschap. Alleen toegankelijk voor bemiddelde heren en dames. Die zich in St. James's Square (in de prestigieuze wijk City of Westminster) terug kunnen trekken in een volgestouwd boekenpaleis. Een paleis met oude bibliotheektrekken. Volle kasten. Veel gangen. Veel etages. Veel kruip- en sluipwerk. Silence please. Medewerkers die voldoen aan het stereotype beeld van 'de' bibliothecaris. Maar wel een bruisende plek. Waar in de studie- en leeszalen velen ingespannen aan het werk waren.

Een bibliotheek waarvoor de jaarlijkse contributie 435 pond (ruim 500 euro) bedraagt. Een bibliotheek met ruim 7.000 leden. Waaronder velen die zich voor het leven hebben ingekocht. Een bibliotheek die veel bedrijven als klant heeft. Een bibliotheek met ruim 1 miljoen boeken. De nadruk ligt op humaniora en de 'zachtere' wetenschapsgebieden. Een bibliotheek waar zelden boeken worden afgeschreven. Die jaarlijks met circa 8.000 titels groeit en waar ruimte wordt bij- of aangebouwd als de kasten té vol worden.

Een bibliotheek waar kinderen niet welkom zijn. En jongeren alleen als ze die 435 pond per jaar willen of kunnen betalen. Jaarlijks is er een groot verloop onder de leden. Het is gebruikelijk dat iemand enige jaren lid is om een studie te kunnen afronden. Aangezien de collectie sinds de oprichting van de London Library in 1847 intact is gebleven is het een perfecte plek voor mensen die 'alle' boeken over een bepaald onderwerp of schrijver willen raadplegen en/of lenen. Telaatgeld wordt niet in rekening gebracht. En geen cent subsidie van de overheid.

Leermoment
Ten eerste is er nog steeds behoefte aan een plek waar rustig gelezen en gestudeerd kan worden. Deze constatering sluit aan bij een recent artikel in de Nederlandse media waarin (ietwat verbaasd) geconstateerd werd dat Universiteitsbibliotheken tegen de tijdgeest in floreren. Veel studenten zijn digitaal zeer geletterd en kunnen het gros van hun benodigde informatie op het internet vinden. Toch maken ze de laatste jaren massaal gebruik van de verschillende universiteitsbibliotheken. Om elkaar te treffen, te overleggen, lezen en studeren.
Anno 2011 bedraagt de begroting van BasisBibliotheek Maasland ruim 4 miljoen euro. De gemeentes in Noord Oost Brabant subsidiëren drie kwart. De rest bestaat uit bijdragen van onze leden en gebruikers in de vorm van contributies, leengelden enzovoorts. Het gros van de bijdragen komt van volwassen leden. Die betalen momenteel 35 euro per jaar. Zouden zij de volle mep op moeten brengen dan zou dat voor 15 duizend leden circa 300 euro per jaar zijn. Per maand 25 euro. Dat lijkt niet veel, maar zeer waarschijnlijk zullen veel leden opzeggen waardoor de bijdrage voor de overblijvers navenant hoger zal worden.

Vijfentwintig euro is aan de andere kant natuurlijk een bedrag dat velen nu maandelijks uitgeven aan een sportschool, een krant of een een restaurant.

The streets of London
Die hebben we volop ervaren. Gewoon door vanuit de metro naar hotel of instelling te lopen. En onder leiding van Pim van den Berg met minivans uiteenlopende Londense wijken aan te doen. Pim heeft de prettige eigenschap dat hij zijn 'boodschap' niet vertelt, maar laat zien. Ervaren. Zijn belangrijkste message is dat instellingen in het publieke domein (winkels, instellingen, bedrijven, organisaties) moeten kiezen voor authenticiteit. Onderscheid je door te kiezen voor zaken die bij je passen. Neem niet klakkeloos formules van anderen over. Het heeft weinig zin een concept dat in een bepaalde stad of dorp werkt over te zetten naar je eigen toko. Maak in eerste instantie een analyse van je eigen Umwelt en neem op basis daarvan een beslissing om iets te doen. Je assortiment. Je acties. Speerpunten. Het aangaan van allianties met andere instellingen en organisaties.

Boek: Ondernemen is een straatfeest : perspectief op de 21ste eeuw - een inspiratieboek (uit 2006, veel foto's, weinig tekst)

De tijdgeest
Drie dagen in een wereldstad is anders als 3 dagen in Noord Oost Brabant. In de buurt van St. Paul's Cathedral stond nog steeds het tentenkamp van de Occupy-ers. Overal werd gebouwd. Zag je beroemde panden. Al dan niet klaar (Gherkin, The Shard). Was alom drukte. Een mengeling van werkers, dagjesmensen, touristen en officials. Overvolle metro's, bussen. Alom taxi's, dubbeldekkers en af en toe een fiets. Continue files op de doorgaande wegen in de stad. Overal tentjes om wat te eten, koffie of thee te drinken en plaatsen waar je take away voedsel kon kopen.

Maar de tijdgeest die alles overheerst is dat er gekocht kan worden. En gekocht werd. Ontelbare winkels. Markten. Restaurants. Snackplekken. Londen is een never ending consumer's paradise.

De laatste tien minuten van de reis sloegen alles. Op weg naar het vliegveld zag Pim nog kans ons even Canary Wharf te laten zien. Het was net donker en alle kantoren waren nog volop verlicht. Daarbovenop kwam dat alle bomen die de laatste twintig jaar in dit zakengebied zijn geplant waren verlicht. Met dezelfde uniforme LED-verlichting. Niet flauw enkele bomen. Honderden bomen? Nee, duizenden bomen. Een prachtig, overdonderend gezicht. Zoveel verlichte bomen, tussen flats van honderden meters hoog die allemaal verlicht waren. Offices met lobbys van drie etages hoog, vol marmer en met een mooie receptioniste achter een immense balie. Dure auto's met chauffeur in starthouding voor de deur.

Allemaal bedoeld om te overdonderen. Te laten zien dat hier dé macht van het land, Europa, de wereld is gevestigd. Een macht zo sterk dat ondanks alles toch het beeld van de Toren van Babel opkwam. Dat het kaartenhuis elk moment zou kunnen omvallen. Dat een argeloos kind zou uitroepen dat al die weelde gebaseerd was op lucht.


I talked to an old man by the generator
Standing on the gravel by the fetid river  (fetid = stinkende)

He turned to me, then surveyed the scene,
said, "war is here in our beloved city"

(PJ Harvey in Written on the forehead van de cd Let England shake).
Plaat van het jaar in de Mojo, Uncut en Oor.