We beseften allemaal dat we de chaos en onzin achterlieten

Beste Sikko,

Alles onder controle.

Zo begint de Brief aan mijn jongere ik die Sikko Gerkema schreef voor het blad Creatie. Een blad dat zes keer per jaar uitkomt en bedoeld is voor mensen die werkzaam zijn in de reclame- en mediabranche. Op hun website is deze brief niet terug te vinden. Althans niet voor niet-abonnees.

Gelukkig zag 'zusterblad' Adformatie (weekblad voor reclame, marketing en media - jaargang 39, nummer 50 - 16 december 2011) het belang van die brief wel in. Twee pagina's waarin gereflecteerd wordt op onze verwarde samenleving. Door een man die begrijpt dat zijn werk daar iets mee te maken had. Heeft. Althans gedeeltelijk. Nadenken over een samenleving die moet veranderen. Met z'n allen op zoek naar een nieuwe balans.

Een artikel dat de aandacht trok door de woorden in control. En de inleidende woorden: Anders omgaan met de wereld en met het vak.

Een brief die niet alleen interessant is voor employees uit de advertentiebranche. Integendeel. Het is een brief die in veel bedrijven, organisaties, instellingen én zelfs binnen families besproken zou moeten worden.

Het gaat over onze samenleving die niet langer in control is of lijkt te zijn. In tegenstelling tot pakweg 15 jaar geleden. Toen Sikko Gerkema een coming young man was binnen zijn branche. Eind 2011 kijkt hij terug op die tijd

Alles onder controle.

() Maar even terug naar dat zinnetje, het () typeert ook heel aardig de tijdgeest van de jaren negentig.
Jij, Wall Street, de stukadoor uit Volendam, de politiek, echt iedereen is 'in control'. Het gaat goed met ons.
Klanten en consumenten houden van reclame, het vertrouwen in de magie van creatie is groot en de productiebudgetten riant.
Kortom, de geest zit nog in de fles.
Alles onder controle.

We zijn, nou ja voelen ons, machtiger dan ooit. We groeien en groeien en groeien nog meer.
Alles wat we kunnen bedenken, maken we.
Alles wat we willen hebben, kopen we.
We streven in onze arrogantie iets na wat in de hele natuur nergens voorkomt: oneindige groei.

Golden years
Om met David Bowie te spreken, zingen (van Station to station, 1976). Het waren onze golden years, maar die gaan voorbij.

Sikko vervolgt zijn brief als volgt:

Ken je Earth Overshoot Day? Dat is de dag waarop de mensheid meer van de aarde heeft verbruikt dan wat de aarde in één jaar kan opbrengen. De eerste Overshoot Day was op 31 december 1986. Sindsdien, 25 jaar geleden, zijn we onze planeet aan het opeten. Op dit moment, 2011, hebben we de behoefte aan de productiecapaciteit van 1,4 aarde.

() In 1995 is een bank nog het symbool van onkreukbaarheid. De motor van onze economie. Een meneer waar je U tegen zegt.
In 2011 zijn banken, in de ogen van velen, de hoofdschuldigen van de ineenstorting van ons hele kapitalistische systeem. Volgens mij een iets te simpele voorstelling van zaken.
Wij hebben er allemaal vrolijk aan meegedaan. Aan dat vrolijke meer-schuld-meer-groei-nog-meer-schuldspelletje.

In 2008 gaat het goed fout, het zal de boeken in gaan als 'de kredietcrisis'. Wikipedia schrijft hierover: 'De achterliggende oorzaken van de crisis zijn zo complex dat het nagenoeg onmogelijk is om een helder volledig beeld van de situatie te krijgen'.

{} De documentaire Inside job laat een ontluisterend beeld zien van topbankiers van Lehman brothers en andere investment banks. Het zijn stamelende kleine jochies die niet lijken te begrijpen wat er nou zo fout was aan hun spelletje. (klik voor een ander artikel over deze documentaire).

() De machine die de wereld draaiende hield, piept en knarst steeds venijniger.
Oneindige groei daar gelooft nu echt niemand meer in. Processen lijken voorlopig belangrijker dan oplossingen. Alles verstard. We proberen nog efficiënter te werken om daarmee de laatste druppels uit de toch al zo droge vaatdoek te wringen.

So here we areUit het liedje Autumn van Peter Hammill uit 1977 (van de echtscheidingsplaat Over)
So here we are at last
the time has gone so fast and so have my dreams.
I simply don't know what it all means,
this pointless passage through the night,
this autumn-time, this walk upon the water....

Het is november 2011. We zijn uitgeconsumeerd. Vol maar onbevredigd. Moe en verward. In een vertwijfelde poging weer grip te krijgen, gaan we in een soort heksenjacht op zoek naar de schuldigen.

() Terecht of niet maar ons vak komt er bekaaid vanaf (). 'Adverteerders duwen ons in een hedonistische tredmolen, waarin we steeds sneller moeten rennen om aan ons groeiend gevoel van tekortkoming te ontsnappen'.

() Kees Klomp (auteur van Karmanomics) op zijn blog: Wij zijn allemaal Wall Street en/of Madison Avenue. Het zijn niet alleen de banken, bedrijven en adverteerders die schuldig zijn. We zijn allemaal schuldig, en allemaal even schuldig. Er kunnen immers alleen maar bedrijven zijn als er klanten zijn. Er kan alleen maar productie zijn als er consumptie is. Er kan alleen maar bevrediging zijn als er behoeften zijn. Er kan alleen maar hedonisme zijn als er hebzucht is.

() Zo zijn er talloze mensen die vanuit hun eigen discipline constructieve oplossingen aandragen. Ik ben fan geworden van de econoom Umair Haque. In zijn boek The new capitalist manifesto beschrijft hij de weg voor 21st century capitalists. Hij gelooft in een toekomst waar het zal gaan om 'thick value': enduring, meaningful, sustainable advantage that deeply benefits the larger society.'

'So in three words of less, what's the point of what you do, the products you make, the services you offer?' is de vraag die hij in ons gezicht gooit. Ook in mijn gezicht. Waarom doe ik wat ik doe, wat is mijn diepere motief?
Uit onderzoek is allang gebleken dat bedrijven en personen die weten wat hun 'Why' is veel gelukkiger en succesvoller zijn.
Maar het zijn of lijken er zo verdomd weinig. En voorlopig hoor ik nog niet bij die groep.

Het zal de komende jaren veel minder over de buitenkant en steeds meer over de binnenkant gaan. 'Organisaties zullen moeten accepteren dat er een periode van zelfanalyse gaande is. We zijn nog niet klaar. Sterker, we zijn nog maar net begonnen'.

Zie het als een kans. Niet als een bedreiging. Volgens mij wordt jouw, ons werk, alleen maar boeiender en bevredigender als we creativiteit in combinatie met bezieling gaan gebruiken om 'meaningful' te innoveren. Met het oog voor alle stakeholders.

Afgelopen zomer stuurde ik mijn vriend Ferd in Spanje een van mijn favoriete boeken, On the road van Jack Kerouac. Een paar weken later kreeg ik een brief van hem. Een bepaalde zin vond hij erg mooi. Het was een zetje in zijn rug geweest. Ik denk dat deze zin prachtig past op het tijdvak waarin wij nu leven. En wellicht voor ons allemaal een stimulans kan zijn:

We waren allemaal opgetogen, we beseften allemaal dat we de chaos en onzin achterlieten en onze eigen nobele functie van dat moment vervulden: beweging.

Hij sluit zijn brief als volgt af:

Beste Sikko, controle is niet alleen onmogelijk, maar ook zinloos. Het verstikt creativiteit en vooruitgang. Dat is wat ik geleerd heb. Mijn advies? Blijf in verbinding met jezelf, zoek je 'Why' en wees moedig genoeg om te bewegen als de tijd daar is.

Vriendelijke groet,

Sikko

Aan mijn jongere ik
Hij geeft aan het slot 'toe' dat hij de vorm (een brief schrijven aan je jongere zelf of ik) afgekeken heeft van het boek Aan mijn jongere ik : openhartige brieven van bijzondere Nederlandse vrouwen (Sijthoff, 2011 239 pagina's)

The man who sold the world
In de week dat deze brief 'voorbij' kwam werd ook David Bowie 65 jaar. Genoeg reden voor filmkenner, wandelaar en fan Joyce Roodnat om daar in haar NRC-column op in te gaan. Ze citeert daar de zin Oh no, not me, I never lost control. Van de cd The man who sold the world uit 1970. Nog voordat zijn carrière een grote vlucht nam. Een zin uit het titelnummer dat onsterfelijk werd in de uitvoering van Kurt Cobain met zijn Nirvana op hun beste cd Unplugged in New York (1994).

Zin en titel van het nummer slaan op een bepaalde manier op de inhoud van de brief van Sikko Gerkema aan zijn jongere zelf. En aan iedereen die begint te begrijpen dat we als wereld op een kantelpunt staan. Dat het gevoel van in control zijn - die we als Westerse samenleving zo lang hebben gehad - voorbij is. Dat we midden in een proces zitten om een nieuwe balans te vinden. In de hoop dat we ooit weer eens in control kunnen zijn. Alhoewel Gerkema terecht aan het slot van zijn brief opmerkt dat in control zijn feitelijk ook niet goed is. Want dat gevoel staat haaks op creatief zijn. Creativiteit die zo hard nodig zal zijn in een geglobaliseerde wereld waar alleen de meest creatieve personen, instellingen, bedrijven en landen zullen overleven.

Als samenleving zijn we op een bepaalde manier die man die de wereld verkocht heeft. of opgekocht. Met sold kun je alle kanten op.

Waarom
Het woord waarom is hierboven al enkele keren gevallen. Een woord om je zelf te dwingen na te denken waar je mee bezig bent. Mee bezig zou moeten zijn. Kunnen zijn. Waarom als eerste vraag. Pas later komen aspecten als Wat, Wie, Wanneer en vooral Hoe. Begin dus vooral niet daarmee: iets doen (of nalaten) en later daarbij of daarvoor een waarom-antwoord bedenken. Het verwordt dan tot marketing. 'We hebben een product of dienst en moeten het 'mooi' verpakken'. Herontdek de bieb - een slogan van enkele jaren geleden - is een typisch voorbeeld van dit denken.

De laatste maanden werd overdreven veel aandacht geschonken aan het overlijden van Steve Jobs en de verschijning van een biografie. De goede man (geboren in 1955) werd regelrecht de hemel ingeprezen. De beste. Alhoewel al die aandacht ietwat overdreven overkomt is wel duidelijk (geworden) dat hij een onorthodox man was. Zijn tijd en tijdgeest vooruit. Die donders goed wist waarom hij deed wat hij deed. Die zich vooral niet bezig hield met hoe anderen daarover zouden denken.

Waarom - een interessant TED-filmpje
In september 2009 besprak ene Simon Sinek in een TED-filmpje al de 'grootheid' van Steve Job's Apple. Op de TED-website wordt het als volgt ingeleid:

Simon Sinek heeft een eenvoudig maar krachtig model om te komen tot inspirerend leiderschap dat begint met een 'gouden cirkel' en de vraag "Waarom?". Zijn voorbeelden bevatten Apple, Martin Luther King en de Wright Brothers -- en als tegenhanger Tivo, dat (tot een recente overwinning in de rechtbank die de waarde van de aandelen verdrievoudigde) leek te worstelen.

Marcel Möring
In dezelfde week verscheen van de schrijver Marcel Möring een bijdrage aan het debat over de richting die onze maatschappij in zou moeten of kunnen slaan. In De Groene Amsterdammer verscheen op 12 januari 2012 een essay onder de noemer Verslaafd aan de welvaart. In het stuk geeft hij toe in die (golden) jaren negentig op zijn manier ook te hebben gespeculeerd. (Als je speculeert doe je niets anders dan geld met geld maken).

Een citaat:

Ik denk dat we tevreden kunnen zijn met wat we hebben, in plaats van altijd maar bezig te zijn met wat we kúnnen hebben (dat is waar geld maken met geld om gaat). Ik denk dat we tegelijkertijd welvarend en bescheiden kunnen zijn. Ik denk dat we veel, nee: genoeg, hebben, en dat we niet steeds meer hoeven te hebben, want er zal altijd meer zijn om te hebben. Ik denk dat we af moeten van onze verslaving aan steeds maar toenemende welvaart, dat we om ons heen kunnen kijken en kunnen constateren dat het goed is. Ik denk dat we af moeten van het idee dat we onze behoeftes kunnen financieren met geld dat we niet hebben, maar door de economische groei die we verwachten ooit denken te krijgen.

Hannah Arendt, Hans Achterhuis en andere filosofen
Sikko Gerkema stipte het ook al aan. De komende jaren zullen jaren zijn waarin we op zoek gaan naar de zin van alles wat we doen. Daarbij zal teruggegrepen worden op gedachtegoed van anderen. Filosofen.

De Denker des Vaderlands (een licht ironische titel) - Hans Achterhuis - heeft zich voorgenomen om zich regelmatig in het publieke debat te mengen. Maar pas nádat hij zich over een bepaald onderwerp (uitvoerig) had georiënteerd. De twitter-attitude voorbij, dus. In zijn onlangs verschenen boek Zonder vrienden geen filosofie (Lemniscaat, 116 pagina's) laat hij een groot aantal vrienden de revue passeren. Filosofen (vaker dood als levend) die in zijn leven voor hem van belang zijn geweest. Om te komen tot een standpunt over een bepaald onderwerp.

In het boek komt de Duits-Amerikaanse filosofe Hannah Arendt regelmatig aan bod. Ze heeft in zijn ogen nog steeds veel relevantie voor de huidige tijd. In hoofdstuk 7 (Voortschrijdend inzicht) heeft hij het over haar boek De menselijke conditie (uit 1958). In dat boek staan drie menselijke 'attitudes' centraal: arbeiden, werken en handelen.

Bij arbeiden gaat het om activiteiten die ertoe dienen het levensproces gaande te houden. Dat gebeurt niet alleen door het maken en gereedmaken van zaken voor direct menselijke consumptie, maar ook door het beschermen van mens en wereld tegen de natuurprocessen van groei en verval. In beide gevallen is arbeiden een cyclisch proces. Er komt nooit een eind aan, het moet voortdurend doorgaan.

Denk hierbij aan de mythische figuur Sisyphus

Bij werken gaat het om het maken van iets, het betreft een bezigheid die een einde heeft. Als het product van mijn werk gerealiseerd is, ben ik klaar. In het proces van het werken houden we een menselijke wereld die een zekere permanentie en duurzaamheid krijgt. Ik geef het verschil met arbeid simpel aan. Eten, koken of afwassen, zieken verzorgen of het huis schoonmaken is arbeiden: het moet dag in dag uit opnieuw gebeuren en heeft een cyclisch karakter. Het bouwen van een huis of schuur, het schrijven van een boek of artikel valt onder werken: dat heeft een lineair karakter en kent een einde.

Denk hier aan de halfgod Prometheus

Handelen betreft die activiteiten waarin iemand zich als uniek individu te midden van anderen kan laten zien. Daardoor kan hij maatschappelijke erkenning krijgen voor zijn persoon en zijn daden. In de beschrijving van Arendt valt handelen grotendeels samen met politiek bedrijven, waarbij de Griekse polis haar grote voorbeeld is.

Achilles, de Griekse held, staat symbool voor handelen

Tot slot: David Bowie
Het slotnummer van zijn beste plaat (Hunky dory, 1971) - The Bewlay brothers bevat enkele regels die op een bepaalde manier (ook) onze huidige tijdgeest pakken.
And how they bought their positions with saccharin and trust
And the world was asleep
to our latent fuss
We were so turned on
By your lack of conclusions