In de nazit van een bespreking gaf een collega een tip. Komt meer voor. Maar dit is een bijzondere tip. Haar tip is een voorbeeld van hetgeen in die tip (een filmpje op internet) wordt aangesneden. De collega gaf grappig genoeg (ook nog) aan dat ze al jaren vier kranten leest; althans ze heeft met haar partner thuis een abonnement op vier dagbladen.
Eli Pariser
Is een jongeman (1980) van wie dit jaar het boek The filter bubble : what the internet is hiding from you bij Penguin verscheen.Een boek waarvan voor zover bekend helaas nog geen Nederlandse vertaling op stapel staat. Iets voor Maven publishers?
Toch gonst zijn naam en vooral zijn TED-filmpje (sinds mei 2011) rond. Dat wil zeggen: die collega was de bij en via dit weblog gaat het (hopelijk) verder gonzen. Hij snijdt een belangrijk punt aan. Een issue dat alles te maken heeft met de vraag Who's in control?
Internet: een mer à boire?
Internet is inderdaad een oneindig grote oceaan vol informatie. Waar je de meest uiteenlopende soorten informatie vandaan kunt halen. Prima, toch?
Pariser is niet de eerste die bij dit beeld vraagtekens zet. Maar hij doet het (althans) in het filmpje op een zeer eloquente, overtuigende manier (het boek nog niet gelezen, dus daarover geen mening). Hij wijst op twee centrale punten waardoor internet voor de meesten van ons (feitelijk iedereen) niet 'oplevert' wat het wel in zich heeft.
Menselijk gedrag
Dit punt kan het beste uitgelegd worden door te verwijzen naar hetgeen Raoul Heertje in zijn boek Mark Rutte is lesbisch aangeeft over zijn eigen krantenconsumptie. Daar zegt hij op pagina 16-17:
In ons leven zijn we zelf de samenvatter. We maken een keuze uit gebeurtenissen, feitjes en ervaringen. We denken dat we dat heel objectief doen, maar blijken dat niet te kunnen. De keuzes worden bepaald door onze belangen en het wereldbeeld dat we hebben. () Ik las vroeger vier kranten om een mening te kunnen vormen. In feite blijken mijn hersenen in die kranten te hebben gezocht naar bevestiging van oordelen die ik toch al had. Vier kranten lezen maakte me alleen nog eigenwijzer in mijn oordelen; ik had wat meer feitjes tot mijn beschikking. Op dit moment is mijn mening nog steeds gebaseerd op vooroordelen en vastgeroeste opvattingen, maar ik verpest mijn tijd niet meer met het lezen van vier kranten.
Mediawijsheid
Eli Pariser zegt hetzelfde in het begin van zijn bijna tien minuten durende TED-filmpje. Op zich is dit 'oude kennis', want iedereen vertoont dit gedrag. Het is van alle tijden. We zijn allesbehalve een rationeel wezen dat kil, klinisch, zakelijk de wereld tegemoet treedt. We doen ons best, maar meestal is het wel zo gemakkelijk, plezierig en verstandig om te 'blijven hangen' in de wereld die je redelijk kent. Hersenwetenschappers zeggen keer op keer dat alles wat nieuw is voor ons, en we 'eigenlijk' tot ons bewustzijn zouden meten laten doordringen, moeite kost. Tijd. Inspanning. En het gaat ten koste van iets anders. Het gros van de tijd flowen we als het ware op de automatische piloot door het leven, en alles dat afwijkt negeren we bewust, maar bijna altijd onbewust.
Openbare Bibliotheken zijn altijd bezig met leesbevordering. Mensen stimuleren om (meer) te lezen. Kinderen, jongeren, volwassenen. De achterliggende gedachte is altijd dat lezen 'goed' is voor de mens. Het voert te ver om daar hier verder op in te gaan.
Dat is inderdaad een groot misverstand, en de TED-lezing van Eli Pariser is een van de vele voorbeelden om dit duidelijk te maken. Sterker, mediawijsheid is ten eerste voor alle leeftijdsgroepen, ten tweede voor mensen met verschillende opleidingsniveaus (nadruk: alle) en tot slot is het nooit voorbij of over. Mediawijsheid is een onderwerp dat de komende jaren steeds belangrijker zal worden. Het heeft uiteindelijk alles te maken met het (democratisch) functioneren van onze samenleving en de vraag Who's in control?
Het tweede, centrale punt van Eli Pariser
Wat hij aansnijdt is niet nieuw. Maar wel iets dat voor het grote publiek nog behoort tot de ver van mijn bed show. Pariser haalt het punt naar voren dat alle zoekmachines en 'programma's die internetgebruikers helpen om gewenste informatie op te zoeken worden gefilterd.
Google, Youtube, Facebook, bol.com en anderen geven nadat een bepaald zoekwoord is ingetikt andere 'antwoorden' of resultaten. Die resultaten worden 'bepaald' door - zoals Pariser op zeker moment zegt - 57 variabelen. Dat getal doet er niet zo veel toe. Belangrijker is dat dit soort programma's nadrukkelijk kijken wie de vraag stelt, vanuit welk land, plaats, wanneer, vanaf welke pc enzovoorts. Die variabelen worden meegenomen in het 'beantwoorden' van de zoekvraag.
Blurbtekst van het Engelse boek
Imagine a world where all the news you see is defined by your salary, where you live, and who your friends are.
Imagine a world where you never discover new ideas. And where you can't have secrets.
Welcome to 2011.
Google and Facebook are already feeding you what they think you want to see. Advertisers are following your every click. Your computer monitor is becoming a one-way mirror, reflecting your interests and reinforcing your prejudices.
The internet is no longer a free, independent space. It is commercially controlled and ever more personalised.
The Filter Bubble reveals how this hidden web is starting to control our lives - and shows what we can do about it.
Manipulatie
Dat is een zwaar woord. Maar feitelijk is dat wat er aan de hand is. Pariser is zo aardig om dit woord niet te gebruiken, maar argeloze gebruikers van internet-zoekmachines en (steeds vaker) portals van commerciële bedrijven worden altijd gemanipuleerd. Het 'antwoord' dat iemand krijgt hangt samen met wie hij of zij is. Wat men in het verleden al heeft gedaan, aangeklikt.
Daar waarschuwt Pariser terecht voor. Elke argeloze gebruiker die op zoek is naar 'de beste' informatie over een bepaald onderwerp dient zich te realiseren dat elk zoekwoord/zoekzin andere resultaten oplevert. Er is kortom geen 'objectieve' resultatenlijst. Die is sterk afhankelijk van die variabelen. Een Android-achtig wezen bepaalt wat we te zien krijgen. En wat niet.
U gelooft het niet?!
Doe de test. Pak thuis of op uw werk twee pc's, iPads of pda's. Start Google op en tik een bepaald zoekwoord in (Egypte of 'leuker' Wilders) en kijk naar de eerste tien hits.
Of surf naar bol.com, zoek een bepaald boek op dat u zogenaamd wilt gaan kopen (bijvoorbeeld The filter bubble) en zie welke suggesties aan de rechterzijde worden getoond. En hoe die afwijken van uw buurman.
Is dit een probleem?
U kunt uiteraard uw schouders ophalen en denken dat het geen probleem is. Maar Eli Pariser en andere internet-critici/sceptici maken zich (terecht) grote zorgen. Dit heeft alles te maken met onze democratische samenleving, die alleen kan blijven functioneren als we kritische burgers behouden.
The end of democracy?
Dat is een zeer boude stelling, maar door het sluipenderwijs doordringen van dit soort tools wordt het voor de gemiddelde gebruiker van internet steeds moeilijker om 'per ongeluk' tegen informatie aan te lopen die haaks staat op de eigen comfort zone.
Iedereen - herlees Raoul Heertje nog maar eens (niet bepaald een domme jongen) - is geneigd om die dingen op te pikken die het eigen 'gelijk' of wereldbeeld (smaak, politiek, normen en waarden) bevestigen. In de 'oude tijd' (voor internet) was het gemakkelijker om in contact te komen met afwijkende, dwarse informatie. Het belangrijkste middel daarvoor was de krant. Tot een bepaalde hoogte. Want elke krant was toen (en nu) op een bepaalde manier ook gekleurd. En door een bepaalde krant wel en een andere niet te lezen sluit je jezelf ook op in een bepaalde 'zuil'. Maar elke krant bevat (gelukkig) dagelijks artikelen die gaan over zaken die je op zich niet interessant of belangrijk vindt. Maar door de opmaak, plek in die krant, manier van formuleren of om andere onverklaarbare redenen nam je (toch) de moeite een bepaald artikel tot je te nemen. Waardoor je doorlopend kennis nam van 'andere' meningen en onderwerpen die in de samenleving en cultuur spelen.
Míjn krant
Door internet staat die krant sterk onder druk. Er zijn inmiddels veel mensen die 'hem' hebben opgezegd en via internet her en der hun news-feeds vandaan halen. Maar helaas, dan komt het verhaal van Pariser om de hoek kijken. Heel confronterend. Vervelend. Je loopt in de val dat je koning bent van een zeer eenkennig, eenzelvig rijk. Een narcistisch domein waarin alle informatie (verhip) past en aansluit op je eigen beperkte kader. Je krijgt alleen nieuws, analyses en meningen die je eigen gelijk bevestigen.
.jpg)
Wat gaat verloren: serendipiteit
Alom wordt beweerd dat we in een 'kenniseconomie' leven. Dat we dat moeten worden of zijn om economisch te kunnen overleven. Daartoe moeten we gemiddeld hoog opgeleid worden of zijn. We hebben mensen nodig die zodanig creatief zijn dat ze nieuwe diensten en producten bedenken, vermarkten. Helaas is het verhaal van Eli Pariser en anderen een pain in the ass. Want als de trend dat (ook) hoogopgeleiden, zonder dat ze het zichzelf realiseren, alleen maar informatie krijgen aangereikt die hun 'gelijk' bevestigt dan leidt dat uiteindelijk niet tot nieuwe dingen. Creativiteit - lees het maar na - wordt veroorzaakt door je bewust maar veel vaker onbewust te bewegen in 'omgevingen' die afwijken van het normale. Uiteraard is normaal en afwijkend voor iedereen anders. Derhalve moeten er duizend bloemen bloeien. Een kaalgeslagen, niet rijk maar uniform aanbod staat haaks op een kenniseconomie. Dat de huidige regering zoveel op cultuur bezuinigt is een misvatting in relatie tot hetgeen ze zeggen na te streven: Nederland opstoten in de vaart der volken. Maar, dat is een ander verhaal.
Wat te doen?
Dat is nog niet zo eenvoudig. Eli Pariser smeekt de grote internetbedrijven die met dit soort algoritmes werken een soort burgerschaps-variabele in haar programma's op te nemen. Maar dat staat haaks op het winststreven van die bedrijven. De resultaten worden natuurlijk 'gemanipuleerd' om gebruikers te verleiden door te klikken naar websites waar de adverteerders voor betalen.
To nudge or not to nudge
Nudge is een Engels woord dat zoiets betekent als 'een zetje in de goede richting geven'. Het beeld dat gebruikt wordt om het uit te leggen is die van een grote olifant die een kleintje een zetje geeft. Nudgen is dus sturen. En daardoor ook een vorm van manipuleren. Een voorbeeld uit de wereld van de dikke mensen. Mag de overheid spotjes uitzenden om haar burgers minder vaak een zakje chips open te trekken. Meer te bewegen. Of zwaarder geschut: een vettaks invoeren. Nog sterker: een vet-politie op pad sturen.
Jeugdbieb.nl
Deze website is een voorbeeld vanuit de 'tegenbeweging'. En van nudgen. Tien jaar gelden was er een jeudgbibliothecaresse die zag dat een gemidddelde basisschoolleerling op internet verdwaalt. Informatie opzoeken voor een spreekbeurt levert veel, maar vooral ruis op. Dat inzicht leidde tot het opzetten van jeugdbieb.nl
Daar verzamelt ze sindsdien (als een monnik) relevante websites voor die doelgroep. Nederlandse kinderen van groep 3 tot 8 en voor sommige brugklassers. Ook reuze handig voor ouders en leerkrachten die hun kinderen willen of moeten helpen.
Het is bevoogdend, want er wordt een voorselectie gemaakt. Het is 'schools' en levert minder serendipiteit op als zoeken op het grote internet, maar vanuit de gedachte dat kinderen geholpen moeten worden in die informatiejungle is het een prima product.
Die jeudgbibliothecaresse heeft een tijdje in de bibliotheek Oss gewerkt. Inmiddels is haar website als het ware opgenomen in een landelijk bibliotheeksysteem voor basisscholen (Educat B).
Een vraag die Pariser niet opwerpt is of er een soort jeudgbieb voor volwassenen zou moeten komen. En wie die dan zou moeten opzetten. Openbare Bibliotheken? Uit het publieke domein, zonder (commerciële) bijbedoelingen? Internet nationaliseren? Een nieuw, ander internet?
Henriëtte Prast
Het verhaal van Eli Pariser heeft op een bepaalde manier raakvlakken met de visie van hoogleraar econonomie Henriëtte Prast. Die positioneert zich nadrukkelijk als een emotie-econome.
Zij gelooft in tegenstelling tot veel collega-economen niet dat mensen rationele wezens zijn als ze een beslissing moeten nemen. Integendeel: het gros van onze economische beslissingen gebeuren in ons onbewuste; hebben te maken met gevoelens en zijn zelden gebaseerd op koele analyses. We zijn geen homo economicus. Het verhaal van Pariser maakt duidelijk dat als we niet oppassen we nog minder rationeel zullen worden of zijn. Boek: Een jaar uit het leven van een gevoelseconoom (2007)
Meer lezen?
Bijvoorbeeld Nee, je bent geen gadget van Jaron Lanier uit 2010 of al wat ouder (uit 2008) het boek van Andrew Keen (The cult of the amateur).
Of lees (met dank aan een andere collega voor de tip) meer over diaspora.
Het filmpje (duur 9:05)
Marjolijn Februari in Vrij Nederland
Op 22 oktober 2011 stond onderstaande uitspraak in een kort artikel (Mens en machine).
"De nieuwe generatie moet voor zichzelf uitvogelen hoe je tegenwoordig aan betrouwbare kennis komt. Nu de commerciële belangen zo groot zijn, en nu zoekmachines alles afstemmen op je profiel en je al snel terechtkomt in een filterbubbel, waarin je alleen nog wordt geconfronteerd met dat wat je al wist en dat wat je al wilde. Ik zoek daarom vaak expres naar informatie die ik niet graag lees. Zoals extreme politieke meningen of theorieën die mijn ongelijk bewijzen."
Geen opmerkingen:
Een reactie posten